ئازادلىق تەشكىلاتى ، 1944 – يىلى – 7 نويابردا غۇلجىدا ، ئۇمۇمىيۈزلىك قۇراللىق قوزغىلاڭ كۆتەردى. ئۇلارغا غېنى باتۇر رەھەەرلىكىدە غۇلجا ئەتراپىدىكى تاغلاردا پارتىزانلىق قىلىۋاتقان ۋە شۇ ۋاقىتقا كەلگەندە بىر نەچچە ناھىيەلەرنى ئازاد قىلىپ بولغان ، جەڭچىلەر كىلىپ قوشۇلدى. سوۋېتنىڭ يماردېەى ئماتقۇچ قمۇرال بىملەن قۇراللانغمان 50 نەپەر ئادەمدىن تەشكى ، تاپدى. قوزغىلاڭ ئۇزۇن سوزۇلغان قانلىق 5 كۈن داۋاملاشدى. شۇ جەرياندا ، قوزغىلاڭ رەھەەرلىرى سوۋىت كونسۇلخانىسىغا بىر نەچچە قېتىم قۇرال سوراپ مۇراجىئەت قىلغان بولسىەۇ ، ئامەا ۋەدە قىلىنغمان يماردەمنى ئۇلار ئالالەىدى. بۇنىڭغا قارىەا ،، ھۆرلىك مەستانېلىرى ، قارا مىلتىق ، ئمارا ، چومماقلار بىملەن چىمش تىمرنىقىغىچە زامانىۋى قۇراللانغان باسقۇنچىلار ئۈستىدىن غەلەە قازاندى. 12- نويابردا ، شەھەر ئاھەلە قاتلاملىرىنىڭ ۋە ئۆلكىنىڭ جىەى مىللەت ۋەكىللىرىنىڭ يىغىنىدا ھېلىخان تۆرە ، ئۇيغۇر دۆلەتچىلىكىنىڭ ئەكسىگە كەلتۈرىلگەنلىكىنى ۋە شمەرقى تۈركستان جۈمھۆرىيېتىنىڭ قۇرۇلغانلىقىنى تەتنتەنىلىك جاكارلىدى. شۇ يىغىندا ئۇنى( ھېلىغان تۆرېنى بىر ئېغىزدىن دۆلەت رەئىسىلىكىگە ۋە ۋاقىتلىق ھۆكۈمەتنىڭ رەھەەرلىكىگە سايلىدى. ۋاقىتلىق ھۆكۈمەت ئۆزېنىڭ بىرىنجى يىغىنىدا” كۈرەشنى داۋاملاشتۇرۇش ، ئەلنمى خىتما ، باسمقۇنچىلىرىدىن تولمۇق تازىلاش“ قارارىنى قوبۇل قىلدى ۋە ئۆز قارارىنى دەرھال ئىجرا قىلىشقا باشلىدى. ئاجىز قۇراللانغانلىقىغما ، قۇرالنىمڭ يىتىشەەسلىكىگە ۋە ھەربى سەۋىيەسىنىڭ ۋە تەجىربېسىنىڭ يوقلىقىغا قارىەما ،،
4
قموزغىلاڭچىلار خەلىقنىمڭ قوللىشمىغا تېيىنىپ ، ئۆزېنىڭ ھۇجۇمىنى ئەتراپلىق كېڭەيتىشكە ۋە ئارقا- ئارقىدىن شەھەر ، كەنتلەرنى ئازات قىلىشقا باشلىدى. ئۇلار جەڭ جەريانىدا پارتىزانلاردىن مۇنتېزىم لەشكەرگە ئايلاندى.
يىلى – 1945 – 8 ئاپرېلدا ، يېڭى پەيدا بولغان ئۇيغۇر دۆلېتى
” شمەرقى تۈركسمتان جەمھۆرىيېتىنىمڭ“
( ش ت ج پايىتەختى غۇلجا شەھرىدە تۇنجا ھەربى پاراد ۋە ئۇمۇمى خەلىق يىغىنى ئۆتكۈزىلدى. شمۇ يىغىنمدا دۆلەت رەئىسمى ھېلىخان تۆرە – 8 ئاپرېلنى” جەمھۆرىيەت مىللى ئارمىيە كۈنى“ دەپ ، تەنتەنېلىك جاكارلىدى“.
– 1945 يىلنىمڭ يېرىەىغما كەلگەنمدە ، سموۋىتلەر ئىتتىپماقى ، ئماخىر ، ش ت ج – گە ھەربمى تېخنىكما جەھەتمدىن” ياردېەىنى“ كۈچەيتىشمنى قمارار قىلمدى.” ياخشمى باھاغما“، پەقەتملا يىنىمك ئماتقۇچ قمۇراللارنى – مىلتىمق ۋە پۇلېەۇتلارنى( ئوق چاچقۇچلارنى بەردى. بىر مىلتىققا – 5 ، بىر پۇلېەۇتقا – 25 ، يۈز ئوققما – 4 قمو ، ئمالاتتى. شۇنداقلا ،
ئات كالا ، ئالتۇن ۋە باشقا قىەەەت بويۇملارنىەۇ ئالاتتى. ئەلنىڭ غوجىلىرىنىڭ رۇخسېتىسىز ، ئۆز مەيلىمچە ئېلىۋاتقان ئموران ، قارىەما ،( نېفمت ، رەڭلىمك مېتمال( شمۇ قاتماردا ئمالتۇن ۋە باشمقىلار ھىسماپقا ئېلىنەمايتتى. ئۇچاق( ئايرىپلان ، تانكا ۋە باشقا زامانىۋى ئۇرۇش قۇراللىرىنى بەرمەيتتى. ئۈرۈمچىنىڭ يولىدىكى ، ئېڭ” مۇستەھكە قورغان“ شەھەر( يوللار تۈگۈندىىسى شمىخونى ئالغانمدىن كىميىن شمەرقى تۈركستان ئارمىيەسى ، چەتنىڭ ياردېەىسىز ، مۇستەققى ، ھالدا ئەلنى تولۇق ئازات قىلىش قۇدرېتىگە ئىگە ئىكەنلىكمى ئايان بولدى. شەرقى تۈركستان ئارمىيەسىنىڭ ئۇرۇمچىنى توختامسىز ئالىدىغانلىقى ، ئۇيغۇرستاننىڭ ھەمەە جايلىرىدا پەيدا بولغان قوزغىلاڭچىلارنىڭ قوللىشى بىلەن پۈتمۈن ئەلنمى خىتما ، باسمقۇنچىلىرىدىن تىمزلا تازىلايمدىغانلىقى ۋە دۇنيانىڭ سىياسى خەرىتىسىدە يىڭى بىر تۈرك-مۇسۇلەان دۆلېتىنىڭ پەيدا بولىدىغانلىقى ئايدىڭلاشتى.
” بۇزۇلەاس ئىتتىپاقنىڭ " بىقىنىدا ، ستالىن ،
ئۇنى
( سوۋېتنى پارچىلاشقا ئىلھاملاندۇرىمدىغا تمۈرك دۆلېتىنىمڭ پەيمدا بولىشىغا يول قويەاسلىق ئۈچۈن غەلەېنىڭ بوسۇغىسدا تۇرغان خەلىقنىمڭ ئۈسمتىدىكى نمازارەتنى كۈچەيتىشمنى قمارار قىلدى.” ئۇلۇق داھى“ ستالىن ، تەركىەىدە سوۋېتدىكى تۈرك مىللەت ۋەكىللىرىنىڭ جىەىسى دىگىدەك بار ئۇيغۇرستان خەلقىنىڭ مىللى ئايرىەچىلىقسىز باسقۇنچىلارغا قارشى بىرلىكدە جاسارەتلىك كۈرېشىدىن ۋە ھۆرلىككە ئىتىزارلىقىمدىن قورقۇپ كەتكەن بولۇشى مۈمكىن. بىزنىڭ ئويۇمىزچە ، ئۇنداق قورقۇش ئاساسىز ئىدى.
چۈنكى ئۇيغۇر خەلقى ، ئېۋراسىيە بىرلىكىنىڭ تمارىخى يىلمدىزى قىسەى بولغانلىقدىن ، ئەزەلدىن خىتايغا قارشى بىرلىكنى تەرغىپ قىلىپ كەلگەن. رۇسلارنى ۋە ئۇلار قۇرغان ئېۋراسىيە ئىتتىپاقىنى( س س س ر – نى ئۇيغۇرلار يات ھىسماپلىەايتتى. شمەرقى تۈرسمتان ھۆكۈمېتىنىمڭ تەركىەىەمۇ شمۇنى كۆرسمىتەتتى. ئەكسم ىنچە ، شم ەرقى تۈركسمتان دۆلېتىنىمڭ مەۋجم ۇتلىقى س س س ر – نم ى مۇسم تەھكەملەيتتى. مىللەتچى- كۆكسىياسەتچى( كوسەوپولىتىك ستالىن ، ئۆزېنىڭ ئۇلۇقلۇق سايىسى ۋە ياسالەا بەينەلەەنەللىك كۈنلىكى ئاستىدا ، ئۇيغۇر خەلقىنىڭ غايېسىنى چۈشەنەىدى ، چۈشىنىش ۋە ھىساپلىشىشنى خالىەىدى.