տեղավորվում է կոնսերվատիվ հեղափոխության համակարգի շրջանակների մեջ:
Ամենակարևորը` նա ժամանակագրորեն առաջ է անցել գերմանական և իտալական
քաղաքական իր “կոլեգաներից”: Սա հատուկ է շեշտվում, քանի որ հաճախ կարելի է
հանդիպել մի տեսակետի, թե իբր Նժդեհն իր մտքերը գրել է գերմանական նացիոնալ-
սոցիալիզմի առաջնորդների ազդեցության տակ:
ՇԱՐԺՈՒՄ ԴԵՊԻ ՀԵՐՈՍԱԿԱՆ ԱՆՑՅԱԼ
Ճիշտ է, Նժդեհը չի օգտագործել կոնսերվատիվ հեղափոխություն արտահայտությունը,
սակայն հստակորեն ձևակերպել է այդ համակարգի գլխավոր թեզը` հասարակության
շարժումը դեպի ետ` դեպի իր հերոսական անցյալը. “...Ժողովրդի վերանորոգումը
հնարաւոր է միայն ու միայն իր նորահաս սերունդի կամ էլ իր նախնիքների միջոցով: Դա
նմանւելու մի սկզբունք է. դա ասել է` նմանւի՛ր Մամիկոնեան հային, որ զօրաւոր էր դէպի
հայրենի երկիրն ու ցեղը տածած սրբազանութեան զգացումով եւ նրանց համար մեռնելու
իր աննահանջ կամքով:
Վերանորոգում ասել է մեր ներքին մարդու կաղապարումը, ըստ մեր նախասիրած
պատկերի:
Վերանորոգումի ընդունակ է իր նախահայրերի ոգու զօրութենականութեան ծանօթ եւ
օրւայ իր տկարութիւններից ամաչող ժողովուրդը:
Մեր ժողովուրդը, որ կորցրել է հայ եւ հայրենատէր մնալու իր հաւատը, որ աշխարհում
այլեւս ելք, կեանքում հացից զատ այլ նպատակ չի տեսնում այսօր, փրկւել կարող է միայն
ճշմարիտ վերանորոգումի ճամբով: Դա Մամիկոնեաններին նմանւելու ճամբան է”:
ԽՆԴԻՐ
Կոնսերվատիվ հեղափոխություն իրականացնելու համար նախևառաջ հարկավոր է
ճշգրտորեն ձևակերպել այն խնդիրը, որը ծառացած է հասարակության առաջ և որը
հարկավոր է լուծել վերջնարդյունքում: Նժդեհը դա անում է շատ հստակ և հատու. “ Բուն
հայկական խնդիրը” - դա օտար լծերի տակ ուծացած հայկական զանգվածները վերստին
ազգի վերածելու մեջ է”:
ԳԵՐԽՆԴԻՐ
Իսկ ազգի առջև դրված խնդիրը լուծելու համար, ինչպես արդեն գիտենք, հարկավոր է
ունենալ մեծ մի գերխնդիր, դեպի որը գնալը կօգնի նաև լուծել բուն հայկական խնդիրը:
Գերխնդրի վերաբերյալ Նժդեհը հետևյալն է նկատում. “Մարդկային բոլոր ցեղերը բոլոր
ժամանակներում ունեցել են մի որոշ իդեալ -որպես մի յուրատեսակ ոգի, որը, իմաստ և
վեհություն հաղորդելով նրանց կյանքին` փրկել է նրանց բարոյական փտությունից...
Նպատակն է թելադրում գերագույն պարտականություններ. նա պահանջում է ճիգեր ու
զոհողություններ, որոնց մեջ կոփվում են անհատի և ժողովրդի լավագույն
առաքինությունները, որոնց կատարողը, Աքիլլեսի նիզակի նման, բուժում է իր հասցրած
վերքերը:
Նպատակն է բարոյապես շարժում անհատների ու ժողովուրդների: Նա փրկում է
մահացու ճահճացումից և բարոյական անկումից: Անհատի և ազգի գոյության արևն է
նպատակը: Նա լուսավորում է և ջերմացնում մեր անցնելիք ճանապարհը: Նա
համախմբում է մեր ուժերը, լարում մեր կամքերը, և անդիմադրելիորեն քաշում մեզ դեպի
իրեն, դեպի հաղթանակ: Դժվարին, բայց թագավորական է իդեալի ճանապարհը: Նրա
61