"Эхэ нютаг Хоорхэмни" Эхэ нютаг Хоорхэмни | Page 69

шэнэ ёһо гуримууд тухай яһала хэблэгдэнхэй. Тэрэншье зүб юм бэзэ, зүгөөр хаа
хаанагүй сахигдадаг, мүнөөнэй хүгжэлтэ түгэс социализмын үеын арадай болон
соёлой хүгжэлтэтэй тааралдуулагдаһан ёһо гуримуудай, шэнэ заншалнуудай һайн
һайхан дээжые халмажа, бүхы буряад хүн зоной дунда нэбтэрүүлэгдэхэ нэгэн тиимэ
дүримшүү юумэ зохёогоод, һониной хуудаһануудта толилжо гаргаа һаа, яахаб гэжэ
һанаха байнаб. Юуб гэхэдэ, нютаг нютагай ёһо заншалшууд тад ондоо байдаг ха юм.
Жэшээлхэдэ, манай Хэжэнгэһээ бэри буулгахаяа зарим буряад нютагуудта ошоһон
хүнүүд тэндэхи хүн зоной «басагымнай худалдажа абагты» гэжэ дурадхадаг гажа
буруу абари зангые ехэ гайхадаг, мэдэдэггүй дээрэһээ «юугээр худалдажа абахаяа»
ойлгожо ядан түгэсэдэг гээшэ. Зарим буряадуудай тиимэ «басагаяа худалдадаг»
ёһо заншал тухай Цырендондок Хамаевай «Хэнзэ ногоон» гэжэ роман соо уншаад
гайхаа һэм. Һүүлдэнь мэдэхэ хүнүүдһээ асуухадам, тон тиимэ заншалнууд бии
юм гэжэ баталаа бэлэй. Юрэдөөл, түрэ, хуримай мүнөө үеын ёһо заншалнуудые
гуримшуулхаар, нэгэн адли болгохоор саг тулаа гэжэ һанагдана. Тиихэдээ мүнөэ үе
сагта мүндэлжэ байдаг һайн һайхан ёһо заншалнууд сооһоо эрхимүүдынь шэлэжэ,
олоной дунда нэбтэрүүлхэдэ яанаб? Үшөө нэгэ жэшээ. Манай Хэжэнгэ нютагта
болоһон баһа нэгэ түрэ һанаандам ороодхибо. Сээжээрээ дүүрэн орден, шангуудтай
ажалай ба дайнай ветеран, нютаг нугадаа хүндэтэй хүн залуушуулдаа бэлэг барижа
эхилхэһээнь урид һууриһаа бодожо, тэдээндэ хандан захяа үреэлээ хэлэхэдээ, энэ
дэлхэйдэ бидэнэй, хуушанай сэрэгшэдэй, улаан шуһаараа олоһон амгалан байдал,
дээрэтнай сэнхиигшэ хүхэ тэнгэри таанадтаа эрхим бэлэг болгон дамжуулнаб
гээд, хэдэн номуудые һарбайжа байгаа һэн. Минии һанахада, Эхэ орондоо арад
түмэндөө халуун дуратайгаар хүмүүжүүлэгдэһэн эдир хүбүүн, басаган хоёр — алта
мүнгэ бэлэглээгүй гэжэ, боосолдохоб, огтошье һанаһан байхагүй. Юуб гэхэдэ, тархяа
сайһан тэрэ хүнэй үгэнүүдые ехэл анхаралтайгаар шагнажа, ном бэлэгыень угаа
хүндэтэйгөөр угтан абаа бэлэй. Һанаадшье үзэхэдэ, иимэ гүн удха тайгаар хэлэгдэһэн
үгэ гээшэ бүхы наһан соонь сэдьхэл зүрхэндэнь бүхөөр хадуугдахаар лэ байха.
Гэхэтэй хамта, түрэл арадайнгаа урданай ёһо заншалнууд сооһоо хуушараагүй,
мүнөөшье гүн удхатайнуудыень үлөөжэ хүгжөөхэ, нэбтэрүүлхэ, мартангүй ябаха
ёһотойбди гэжэ һанамжалагшадай бэшэгүүдые сүм дэмжэхэ хүсэлтэйб.
Тобшолон хэлэхэдэ, мүнөөнэй буряад түрэ хуримай—хүдөөдэ болоно гү, али
хотодо гү — хамаагүй, үе сагайнгаа мартагдашагүй шэнжэтэй байхаһаа гадна,
түрэл арадайнгаа онсо өөрсэ түхэл янзые алдаагүй һаань һайн бэлэй. Юрэдөөл,
буряад түрэ хурим буряадаараа байг лэ. Тиимэһээнь лэ «Буряад үнэн» һониной
өөрынгөө хуудаһанууд дээрэ дэлгэһэн энэ хөөрэлдөөнэй, һаналаа андалдалгын
аша туһатайе үшөө дахин онсолое.
1985
67