"Эхэ нютаг Хоорхэмни" Эхэ нютаг Хоорхэмни

«ХӨӨРХЭ НЮТАГАЙ ХУРЯАНГЫ ТҮҮХЭ» гэһэн гаршаг доро Пунцэг Балдандоржийн нютагаархидайнгаа удаан хүлеэгдэһэн ном Хэжэнгэ тосхондо 2003 оной һүүл тээ алтан дэлхэйдэ нара хаража, уншагшадай сэдьхэл баясуулба. «Энэ ажалаа аяа хүндэтэ ашата эсэгэ Бадмын Балдандоржэ (1888-1950) эхэ Цэрэнэй Бутид (1891-1960) хоёрой арюун һайхан дурасхаалда зорюулнабди». Пунцэг Балдандоржийн Хөөрхэ нютагта 1920 ондо түрэһэн. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадаһан, намай зургаануудта ажаллаһан, СССР- эй географическа бүлгэмэй гэшүүн, «Арадай Хүндэ» (1995) гэһэн аймагай шангай түрүүшын лауреат. Тус ном иимэ хэһэгүүдһээ бүридэнэ. Урид хэлэгдэхэ үгэ. Хори буряадай түүхэһээ. «Хөөрхэ» гэжэ нэрын тайлбари. Газар, уһан, байгаали. Зон, тэдэнэй отог ба тоо тухай. (Һарбаалжа номой хабсаргалта болгогдобо). Шажан мүргэл тухай. Һургуули, элүүрые хамгаалха тухай. Урданай ажамидарал ба байдал. 1917 оной хубисхалһаа хойшонхи үйлэ хэрэгүүд ба зоной байдал. Хөөрхэ нютагай элитэ мэдээжэ (Һүүлэй 75 жэлэй туршада) хүнүүдэй фото-зурагууд. Хабсаргалта. Он жэлнүүдые тоололгын түбэд- монголой гурим тухай һарбаалжанууд (родословная таблица). Энэ хүдэлмэри долоон жэлэй урда бэшэгдэһэн байгаа, мүнөө нэгэ бага нэмэлтэ оруулагдаба. Тиигэжэ энэ хуряангы түүхые түрүүлэн бэшэжэ, сараа гаргаба гээшэб. Архивай баримта саарһан намда үсөөнөөр олдоо. Хори буряадай түүхэ, угай бэшэгүүдые уншаад, наһан соогоо дуулаһанаа, өөрынгөө хараһан үзэһые (зоной алишье үеын байдал, амидарал) сэхэ руунь, байһан соонь бэшээб гэжэ тоолоноб. Залуу үетэндэ, ерээдүй сагай хүнүүдтэ һонирхогдоо һаань, ехэ һайн байгаа. Һургуулитай, бэрхэ нүхэд энээндэ сэгнэлтэ үгөөд, зохисотой (эрдэмэй) түүхэ шэнгеэр бэшэхэ бэзэ гэжэ найданаб. Алдуутай (зүб бэшэһэн) зүйлнүүдэй дайралдаа һаань, хүлисэл гуйнабди. Зохёолшон ХОРИ БУРЯАДАЙ ТҮҮХЭҺЭЭ (Оролто) Хориин иимэ нэрэ абаһаар 1600 жэл үнгэрөө. Ази түбиин үргэн дайдаар нилээдгүй зөөжэ ябаһан зон юм. Хоришуул «Наян Наваа» гэжэ нэрэтэй үргэн нютаг олоһон байгаа. Наян Наваа хадаа Хойто Түбэдэй Хүхэ нуурта дүтэшэг байдаг гэжэ урда үедэ хэлсэдэг байгаа. Хори тэрэ нютагта 200-һаа дээшэ жэл Егоо гэжэ хадын эзэндэ мүргэжэ, тахижа байдаг һэн. Бүүбэй Бэйлэ хаанай Бальжан хатанай домог ном сооһоо уншахые хүсэнэб. Хори XVI зуун жэлэй тэн багаар Зүүн Монголдо ерэжэ һууһан байгаа. 1600 оной эхиндэ Байгал далай хүрэтэр ерээд, Ойхон олтирог дээгүүр һуурижаа. Далайн баруун эрьедэ 40 тухай жэл һуугаад, тэндэһээ ябаха ушартай болоһон юм. 191

"Эхэ нютаг Хоорхэмни" Эхэ нютаг Хоорхэмни | Page 193