Эдэ нютагуудаар һуурижаһан буряадууд мал ажалтай, үхэр, мори, хони үдхэдэг байгаа. Олон үринэртэй- адагынь 8-10-аад үхибүүдтэй бүлэнэр бии һэн.
Сансарта юртэмсын жама ёһоор саг хүлеэдэггүй. XX зуун жэлэй хүлгөөтэ сагууд оршолой. Дэлхэйн түрүүшын дайн эхилээ. Энэ дайнда аяар Архангельск хотын ара талын хүдэлмэридэ буряад бага яһатан хүбүүд татагдажа, намаг, ойтой газарнуудаар хүндэ ажалда хүдэлжэ, үбшэн тахалда нэрбэгдэжэ, ами наһантаяа олонхиниинь хахасаһаниинь мэдээжэ. Тон харамтайнь гэхэдэ, хойто үедэ тэдэнэй нэрэ, юунэй түлөө ами наһантаяа хахасаһаниинь юундэ мэдэгдэнгүй үнгэрөөб?!
1937-38 онуудай хашалган, хамалганай үедэ арадай дайсан гэгдэжэ, Буряадай түрүү, бэлигтэй зон, Ламанар хамалганда орожо, нютаг бүхэнһөө тон олоороо сүлэгдөө. Энисэйн тайга намаг соо модоной ажалда хүдэлжэ, ехэнхин тэсэнгүй ами наһантаяа хахасаа. Тэдэнэй мүр сараагүй ошоһониинь тон гэмшэлтэй. Хэнэй гэмээр? Юунэй түлөө? Ямар нютагай, хэд байгааб?
Зохёолшо ном соогоо нютагайнгаа бодото хүнүүдэй нэрэнүүдтэй танилсуулһаниинь һайшаалтай. Энэ хадаа тон ехэ ажалай үрэ дүн гэжэ сэгнэһэн уншагшад гүнзэгы баясхалан хүргэхэ ёһотой. Архивай баримтата зүйлнүүдые наринаар хэрэглээ. Мүнөө сагта энэ ехэ саглашагүй гэм зэмынгээ түлөө үйлын үреэр зэмэгүй зоной зобожо байхань гэмшэлтэй, харамтай, теэд зайлахын аргагүй.
Владимир Батомункуевич Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ нютагайнгаа зоной хабаадаһан баатаршалгануудые, хайрата эсэгэ Базаржапов Батомунко Зоригтуевич гэгшэдэйнгээ Эсэгэ ороноо хамгаалалсажа, эдир залуухан наһандаа дайнай талмай дээрэ унаһан тухай сэдьхэлээ доһолгон бэшэнэ. Дайнай эхилхэдэ, зохёолшон оройдоол таба наһатайхан үхибүүн ябаал даа.
Эсэгынгээ хүдөөлүүлэгдэһэн газарта- аяар холо Смоленщинэ хүүр дээрэнь Владимир Батомункуевичай ошожо, ёһолһон ушар бидэнэй сэдьхэлдэ омогорхол түрүүлнэ.
Дайнай эгээл түрүүшын 1941-42 онуудай тон хүндэ, гээлтэ ехэтэй үедэ манай сэрэгшэд тулалдажа, Дээдэ Хүрбын 86 хүбүүдһээ 35 хүн һураггүй дайнда үгы болоһон, 39 хүн шархатажа унаһан, 10 хүн шарха үбшэнһөө ами наһаяа алдаһан байна.
Тэдэнэй гэр бүлэдэ хэды уйдхар гашуудал, эдэгэшэгүй шарха бии болооб?! Энэ аюулта дайнда Владимир Батомункуевичай эсэгэ Базаржапов Батомунко Зоригтуевич баатарай үхэлөөр унаа. Эжынь хоёр дүүнэр ами наһаяа алдаһан байна. Батомунко Зоригтуевич дайнай урда жэлнүүдтэ һомоной зүблэлэй түрүүлэгшээр ажаллаһан, Тээгдэдэ « Шэнэ ажал » гэжэ хамтын байдалай түрүүлэгшээр хүдэлһэн намтартай. Иимэл хүтэлбэрилхы бэлигтэй хүн байһан байгаал даа.
Зохёолшон хэды ехэ үүсхэл гаргажа, нютагайнгаа хүбүүд, эсэгэ тухайгаа зүйлнуудые согсолжо, ном болгон гаргажа, бултанайнь нэрэнүүдые мүнхэлбэ гээшэб! Энэнь хожом болохо бүреэ үндэрөөр хойто үеын зондо сэгнэгдэхэ, мүнхэлэгдэхэ байһаниинь эли.
Орон дотор болоһон бүхы хубилалтанууд тэдэнэй эдэбхи хабаадалгатайгаар зохёогдоо. Гэбэшье мүнөө сагай арад зоной ажабайдал илангаяа аха зон гэгдэдэг дайнай ветерануудай ажаһуудал хүнгэн бэшэ. Тэдэнэртэй уулзахашье ушар
189