"Эхэ нютаг Хоорхэмни" Эхэ нютаг Хоорхэмни | Page 146

(анхандаа түрэл нютаг Эдэрмэгтээ сугтаа Дээдэ
Хэжэнгын дунда һургуулида хүдэлэгшэ һэмди),
ажалтай дахин танилсаха золтой байбаб. Мария
Базаровна аяар тэрэ үедэ эрхим багшанарай түрүү
зэргэдэ ябалсагша һэн.
Ажаглахадам,
багша
анханайнгаа
абьяас
эрмэлзэлээ алдаагүй: таһагынь тон һайнаар
шэмэглэгдэнхэй — бултал өөрынь гараар
бүтээгдэнхэй. Ажалдаа үнэн зүрхэнһөө дурлажа
шунанхай, ёһотойл зохёохы гуримаар хүдэлдэг,
шэнэ онол арга бэдэрдэг багша байна гэжэ абаһаар
ойлгохоор.
Түрүүшын хэшээл сэсэрлигэй үхибүүдтэй
үнгэргэгдэбэ. Ехэл һонин. Хөөрхэн шарахан
һэмбэгэрхэн толгойтой үхибүүд томоотойгоор
«Сайн байна, багша!» гэжэ мэндэшэлээд, багшынгаа
урдаһаа хонгорхон нюдөөр шэртэн һуугаадхиба.
«Мүнөөдэр бэхижүүлгын хэшээл үнгэргэхэбди: гэрэй болон зэрлиг амитад
тухай таабаринуудаа дабтахабди»,—гэжэ багша хэлэбэ. Хэшээлэйнгээ эхиндэ
үхибүүдэй хэлые нугаруулха «һ», «г» хашалгануудые зүбөөр хэлэжэ һургаха
зорилготой тус хашалгануудтай абяануудые үгүүлбэ: «ган,-гон,-һан,-һон,-һэн»
г.м. Удаань табан хургануудай зураг харуулаад, «барбаадай, батан туулай...» гэжэ
байгаад, сээжээр тордиһогүй тоолоодхибо.
Багша гэрэй амитад тухай урда хэшээлдэ үхибүүдэй хэр ойлгоһыень мэдэхын
тула ехэл һонин арга хэрэглэнэ. Шэрээ дээрэ зурагаар хэгдэһэн гэрэй амитад
байна. Нүгөө шэрээн ойро багша ошоод, хүгшэн эжы боложо, һурагшадтаа хандан:
«ямаа асара» гэбэ. Тиихэдэнь нэгэ хүбүүн ямаанай дүрэ зураг абаашажа табиба.
«Хони асара» гэхэдэнь, хониной зураг асарба. «Унага асара» гэхэдэнь, унаган бии
болобо. Гэрэй амитад олоороо хоёрдохи шэрээ дээрэ сугларшабал даа.
Тиигэһээр байтар якшас(гном) үбгэн айлшан ерэбэ. Багша үбгэн айлшанаа
һуулгаад: «Айлшамнай хөөрэлдөөемнай шагнахаяа ерээ. Үхибүүдни, һайнаар
харюусаарайгты»,— гэхэдэнь, жаахан үхибүүд үнэхөөрөөл айлшанда хөөрэһэн
шэнги боложо наадахадань, «унаган инсагаална, тугал мөөрэнэ, нохой хусана,
миисгэй эрхэлнэ, «мяу-мяу» мяха эринэ, хонин маарана» гэжэ байгаад, гэрэй
амитад булта үйлэдэ хабаадаба.
Зэрлиг амитад хүрэжэ ерэбэ. Үхибүүд хоёр үгөөр нэрлэнэ: «бодон гахай,
эреэн гүрөөһэн, томо хүрин баабгай, мэхэтэй үнэгэн, хүсэтэй арсалан, хэрмэн,
һармагшан»... Иигэжэ зэрлиг ангуудтай ушарбабди.
Багша: «таабаринуудаа һаная»,— гээд, «шугы соо шуумар хулгайшан», «шугы
соо шаг-шог гээ, шуһан бэень баг-баг гээ», «үбэлдөө сагаан дэгэлтэй, зундаа боро
дэгэлтэй» гэжэ таабаринуудые хэлэбэ.
Тайлбарииень үхибүүд нэгэ дуугаар харюусана. (Эдэмнай ехэнхинь ород
үхибүүд ха юм)
Жаахан үхибүүд һуужа эсэнтээ гү гэхэдээ, бултыень хүл дээрэнь бодхоожо,
144