БҚМУ жаршысы - Вестник ЗКГУ БҚМУ жаршысы - Вестник ЗКГУ | Page 68

БҚМУ Хабаршы №2-2019ж.
Тұлғаның өзін-өзі маңыздану механизмін түсінудің вариативті тәсілін
А.А. Идинов ұсынады. Өзін-өзі жүзеге асыру барысын ол кезеңдерге бөлді:
өзектендіру, орналастыру, шешу. Өзін-өзі жүзеге асыру процесінде
индивидтің қалыптасуы, оның әлеуметтенуі мен даралануы, оның ішкі
күштер мен қызығушылықтың негізгі себебі ретінде өзін-өзі жүзеге асыруға
деген мұқтаждығы пайда болады. Өзін-өзі жүзеге асыру процесінің қозғаушы
күші еркін түрдегі ерік-жігер болып табылады. Сондықтан, А.А. Идиновтың
пікірінше, әлеуметтендіру, дараландыру, қажеттілік, мақсат, қызығушылық,
ерік-жігер, өзін – өзі жүзеге асыру-маңыздану процесінің 1-ші сатысының
құрылымдық компоненттері болып табылады. Осы кезеңдегі құрылымдық
элементтерге автор өзін-өзі тану, өзін-өзі бағалау, өзін-өзі бақылау және өзін-
өзі талдау процестерін жатқызады. Орналастыру процесінде өзін-өзі іске
асыру қажеттілігін алып тастау (шешу) жүреді. Бұл А.А. Идинов бойынша
тұлғаның маңызды күштерін орналастыру механизмі болып табылады. Өзін-
өзі жетілдірудің нәтижесі - өзін-өзі бекіту. Өзін-өзі жүзеге асыру қажеттілігі
белгілі бір уақытқа қанағаттандырылады, уақыт өткеннен кейін жаңару,
енгізу және шешу (жою) арқылы өтетін өзін-өзі жүзеге асырудың жаңа
қажеттілігі орын алады. Сондықтан, өзін-өзі жүзеге асыру процесі шексіз [8].
Арнайы білім - өзін-өзі маңыздану қажеттілігін дамытудың маңызды
бағыты болып саналады,
егер психология адам психикасының даму
заңдарын түсіндірсе, ал педагогика адамның жеке басының дамуына
мақсатты түрде қалай бағытталуы туралы нақты теорияларды қарастырады.
Бірақ "өзін-өзі маңыздану" ұғымы тек теориялық тұрғыдан ғана зерттелген
жоқ. Психологтар өзін-өзі маңыздануды тұлғаның мінездемесі ретінде
эмпирикалық түрде зерттеді. Осылайша, С.В. Карпенко ақпараттық
мәдениетке байланысты студенттердің өзін-өзі маңыздануын зерттеді. Ол
студенттердің ақпараттық мәдениет деңгейі жоғары болған сайын, өзін-өзі
маңыздану деңгейі де жоғары екенін анықтады [9]. Е.Н. Городилова жоғарғы
курс студенттері мен еңбек әрекетіндегі адамдардың өзін-өзі маңыздануын
зерттей отырып, "өзін-өзі маңыздану және оның интегралды даралықпен
байланысы" атты өз жұмысында өзін-өзі маңыздану құрылымы күрделі
психологиялық білім болып табылатынын анықтады. Жастық кезеңге сәйкес
және өзін-өзі маңыздану деңгейі жоғарылаған кезде ол неғұрлым
қалыптасқан түрде болады. Сонымен қатар, автор оның негізгі жалпыланған
құрамдас бөліктері адамның өзіне қатысты ішкі позициясы және оның басқа
адамға, әлемге қатысты позициясы болып табылатындығын көрсетті.
Өзін-өзі маңыздану жағдайындағы тұлғаның белгілері:
-
Шындықты толық қабылдау, оны білу және түсіну, және оған жайлы
қарым-қатынас;
-
Мақсатқа қол жеткізу ниеттерінің, ұмтылыстары мен тәсілдерінің
әртүрлілігіне қарамастан, өзін және басқаларды қабылдау және құрметтеу;
-
Сүйікті ісімен әуестену, өзінің кәсіби деңгейін арттыруға ұмтылу;
-
Пікірлерінің дербестігі, әлеуметтік ортада өз алдына тәуелсіз болу.
Жаңа тәжірибеге ашықтық, көзқарастың дәлдігі, жаңалыққа ұмтылу;
-
Табиғилық мінез-құлықтың болуы;
-
Өзін-өзі дамытуға және қабілеттерін көрсетуге, шығармашылыққа
ұмтылу.
-
Өз мәселелерімен мен бұрынғы тәжірибесін сезіну қабілеті, пайда
болған мәселелерді шешуге дайындығы.
67