БҚМУ жаршысы - Вестник ЗКГУ БҚМУ жаршысы - Вестник ЗКГУ | Page 64

БҚМУ Хабаршы №2-2019ж.
«өзін-өзі көрсету», «өзін-өзі ашу», «өзіндік қызмет». «өзін-өзі тәрбиелеу»,
«өзін-өзі жетілдіру», «өзін-өзі жүзеге асыру».
Философиялық зерттеулерде «өзін-өзі маңыздану» тұжырымдамасы «өзін-
өзі жүзеге асыру» ұғымының құрамдас бөлігі, кейде оның синонимі ретінде
қарастырылады. Философиядағы "өзін-өзі жүзеге асыру" ұғымы түрліше
түсіндіріледі. Әртүрлі философиялық зерттеулерді талдау осы ұғымды анықтауға
әрбір тарихи дәуірдің әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-саяси және
моральдық-этикалық сипаттамалары әсер ететінін анықтауға мүмкіндік берді.
Аристотельдің еңбектерінде «өзін-өзі маңыздану» рух пен дененің
өздігінен жетілуіне байланысты, ал Гегельдің жұмыстарында ол абсолютті
идея мен өзін-өзі дамыту ұғымында қарастырылады. Сондай-ақ марксизм-
ленинизмнің классикалық еңбектерінде тұлғаның өмір сүруі ретінде
анықталады. Марксистік философияда тұлғаның өзін-өзі маңыздануы
"белгілеу және бөлу" процесі ретінде қарастырылады. Оның мәні жеке тұлға
жүзеге асырылған әлеуметтік тәжірибе мен мәдениеттің түрлерін көрсете
отырып, өзінің ішкі адами мәнін айқындайды. Өзін – өзі жүзеге асыру
механизмін түсіндірудің әртүрлі тәсілдерін талдай отырып, "өзін-өзі жүзеге
асыру " - "өзін-өзі маңыздану" ұғымдарының мәнін терең түсінуге болады [2].
Акмеологиядағы
өзін-өзі
маңыздану
деп
адамның
әлеуетті
сипаттамаларының кәсіби қызмет процесінде де, сондай-ақ оған дайындық
кезеңінде де, ЖОО-да, мектепте де, оқу процесінде де өзекті сипатқа ауысу
үдерісі түсініледі. Бұл аспектіде өзін-өзі маңыздану адамның жеке жетілуіне
және кәсібиліктің шыңына қарай ұмтылысының қажетті нысаны ретінде
қарастырылады. Акмеологиялық сөздіктерде өзін-өзі маңыздануды былайша
сипаттайды: "өзін-өзі маңыздану (лат. шынайы, нақты) - гуманистік
психологияның тұжырымдамалық ұғымдарының бірі.
Өзін-өзі маңызданудың феноменальдық факторларын зерттеудің
басымдығы шетелдік ғалымдарға тиесілі, бұл мәселе феноменологиялық,
экзистенциалды, гуманистік және жеке тұлғалық сипаттамалары тұрғысынан
дамыған (К.Голдштейн, А.Маслоу, К.Роджерс, Р.Асаджиолли және т.б.).
Алғашқы
рет
"өзін-өзі
маңыздану"
ұғымы
нейрофизиолог
К.Гольдштейннің жұмыстарында пайда болды, ол жиырмасыншы ғасырдың
басында жарақаттану нәтижесінде мидың зақымдануын зерттеумен
айналысты. Ол өзін-өзі маңыздануды жарақаттан кейін адамның қабілеттерін
өзгерту ретінде түсінді. Оның айтуынша, адам денесі өзінің қабілеттерін
маңыздандыру үрдісімен басқарылады. Адамның қабілеттері оның
қажеттіліктерімен анықталады деп есептеді. «Өзін-өзі маңыздану» ұғымы
психотерапевт К.Голдштейннің «Ағза. Тұтастық тәсіл» (1939 ж.) кітабында
ұсынылды. Автор, кез-келген ағза, әсіресе адам, табиғаттан берілген
мүмкіндіктерді маңыздандыруға тырысады деп санайды. К.Гольдштейн бұл
мүмкіндіктердің пайда болу үрдісін адам өмірінің негізгі мотиві мен мақсаты
ретінде қарай отырып, өзін-өзі маңыздану деп атады. Қарастырылып отырған
тұжырымдама К.Голдштейннің "өзін-өзі маңыздану" терминін биологиялық
түрде алдын ала анықталған «адамның толыққанды дамуы» ретінде
қолданған шәкірті А.Маслоу тарапынан алынған. А.Маслоу өзінің
зерттеулерін өмірде ең табысты адамдармен жүргізді: олардың сүйікті ісі
болды, оларда қызғаныш болмады және бүкіл адамзаттың игілігі үшін жұмыс
істеді. Оларда өздерінің қабілеттері мен дарындылығын үнемі дамытуға
ұмтылған ортақ болды [3].
63