cionuara, kështu që nuk mund të thuhet diçka më konkrete
se cilës periudhë i përkasin.
Qytetet bregdetare si, Dubrovniku, Tivari, Ulqini, Durrësi,
Himarë, Vlora, e disa qytete të tjera të bregdetit grek, dhe te
Italisë Jugore, që nga antika i takojmë si qendra tregtare.
Ketë gjendje në shek XII e takon edhe gjeografi, historiani
dhe hartografi i njohur mysliman nga Mesjeta El-Idrisi, i cili
rrugën detare e tregtare e shënon përgjatë bregdetit Adriatik
deri ne Trieste, pastaj bregdeti në Shqipërisë deri ne jug dhe
bregdetin Grek.
Idrizi dhe udhëpërshkruesi mysliman Ibn Havkani flasin
për bujqësinë e zhvilluar dhe tregjet e vërshuara me zejtarët
dhe artistët mysliman në Palermo dhe në qytete të tjera plot
shkolla, biblioteka, dijetare etj...
Edhe nëpërmjet lidhjeve ushtarake dhe politike është
përhapur Islami në Ballkan, gjë që me anë të zhvillimit të
hovshëm të Bashkësisë Islame rezultoi me zgjerimin të
shpejt në të katër anët.
Kështu që në vitin 634 filluan depërtimet e myslimaneve ne
Perandorinë Bizantine.
Në këtë kohë janë bërë përpjekjet për pushtimin e Kostandinopojës, të cilin e mbanin bizantinët.
Disa dekada me vonë në vitin 717-718 nën udhëheqjen e
komandantit Mesleme, u rrethua Kostandinopoja, mirëpo,
për shkak të murit rrethues dështoi pushtimi, në këtë përpjekje u pushtua Gallata, ku myslimanët ndërtuan një
xhami të quajtur ‘’Arap Camisi’’ (Xhamia e Arapit), që pas
tërheqjes së myslimanëve ajo u shndërrua në kishë, mirëpo
Mehmeti Fatihu II me rastin e pushtimit te Kostandinopojës
ne vitin 1453 këtë objekt serish e ktheu në xhami.
Sipas burimeve arabe, Meslemeja me ekspeditën e tij ushtarake, depërtoi deri në
Edirne, apo
Adrianopoje, Selanik dhe pikërisht ky depërtim i Meslemes,
konsiderohet si kontakti i parë i ushtrisë myslimane me
popujt ballkanik dhe mundësia e parë që Islami të ushtroj
ndikim në viset ballkanike.
Sipas disa të dhënave disa grupe sllave iu bashkuan myslimanëve kundër Bizantit.
Ekziston një e dhënë frytdhënëse, se në pallatin e halifit
Hakemi (791-822) kishte rreth 2000 gardianë me origjinë
kroate, ky numër kaq i madh i të huajve brenda pallatit të
halifit mysliman, flet mjaft për ndikimi e tyre nëpër vendet e
veta pasi ata të kthehen në vendlindje.
Rol të rëndësishëm në kontaktimin e pastaj edhe në
përhapjen e Islamit në trojet iliro-shqiptare, kanë pas misionarë të ndryshëm dhe lëvizjet apo migrimet e njerëzve apo
grupeve nga vendi në vend.
Ka indikacione se tregtarët dhe pastaj më vonë udhëpërshkruesit Mullat (teologët) e mistikët që njëherësh kanë luajtur
rolin e misionarit dhe predikuesit te besimit Islam, shumë
herët i kanë vizituar viset tona bregdetare, pastaj luginat e
lumenjve dhe qendrat tregtare madje edhe disa shekuj
para ardhjes se Osmanlinjve ne trojet e Kosovës,
36
histori
Shqipërisë,
Bosnjës, përkatësisht në viset ballkanike.
Ne ketë periudhe hasim edhe ekzistimin e vendbanimeve të
para myslimane -ballkanike.
Këtë e pohon edhe Fr.Raqki kur thotë se ne fund te sh.k..XI
turqit i hasim te vendosur rreth liqenit të Ohrit.
Njeri ndër thirrësit Islam Ebu Hamidi, në veprën e tij
‘’El-Muriban ba’di aja’bi El-Magrib” thotë se në Hungari
ka takuar dy lloje myslimanësh, ata që publikisht janë të
krishtere, kurse fshehtazi predikojnë Islamin, dhe ata që u
shërbejnë te krishterëve vetëm në luftëra, kurse publikisht
predikojnë Islamin.
Orientuesit serb R.Bozhoviq pohon se depërtimet e fiseve
te ndryshme si peqeneget, bashkordet, kapsaket, në Ballkan
nga kufiri lindor edhe juglindor, janë lajmëtarët e parë të
Islamit ne Ballkan.
Prania e myslimaneve në brigjet e tokave iliro-shqiptare,
prej fillimit te sh.k.IX dhe ne fillim te shek XI ka ndikuar
edhe në huazimet gjuhësore arabe,si për shembull fjala anije
rrjedh nga arabishtja, amin, axhami, adet, ahiret, akraba,
asker, ashik, arap, amanet, hajvan etj... kanë prejardhjen nga
arabishtja.
Qarte fenomeni i Sari Salltekut është i mbuluar me mistere
dhe është vështirë te ndahet çështja historike nga ajo mitologjike.
Po ashtu kemi edhe disa vende si, varre, tyrbe në Kosovë e
gjetiu që mbajnë emrin e Sari Salltekut në periferi të Pejës,
në rrethinën e Gjakovës dhe të Prizrenit etj...ende nuk është
e qartë se a është fjala për një njeri që, gjatë kohës së mistifikuar, apo për shumë misionarë të identifikuar me këtë emër,
sidoqoftë, këta i përkasin periudhës para osmane.
Punoi:Valon Idrizi