Hadith
me të vërtetë një përpjekje bashkëpunuese që
mishëroi mësimet dhe urtësinë e shumë kulturave
dhe gjuhëve. Në administrimin e qeverisjes, të
krishterët e çifutët që kishin qenë boshti intelektual dhe burokratik i perandorisë bizantine, morën
pjesë në proces njëlloj si muslimanët. Kjo përpjekje
ishte e dukshme në Shtëpinë e Diturisë të Kalifit
el-Memun, (i cili sundoi në vitet 813-833) dhe në
qendrën e përkthimit që kryesohej nga dijetari i
njohur Hunejn ibn Isak, një i krishterë nestorian.
Kjo periudhë përkthimi dhe përthithjeje u ndoq
nga një krijimtari intelektuale dhe artistike nga
ana e muslimanëve, të cilët pushuan së qeni çirakë
dhe u bënë mjeshtra, në procesin e prodhimit të
qytetërimit islam, të mbizotëruar nga gjuha arabe
dhe nga këndvështrimi i Islamit për jetën... Kontribute madhështore u dhanë në shumë fusha: letërsi e
filozofi, algjebër e gjeometri, shkencë e mjekësi, art
e arkitekturë... Qendra të mëdha urbane kulturore
në Kordovë, Bagdad, Kairo, Nishapur e Palermo
u shfaqën dhe eklipsuan Europën e krishterë, të
mbetur në baltën e Mesjetës.
Sipas njërit nga studiuesit e mëdhenj muslimanë të
kohës sonë, Sejid Husejn Nasr, shkenca islame ishte
“e para shkencë e një natyre vërtet ndërkombëtare
në historinë njerëzore.”
Duhet të kemi parasysh se muslimanët nuk
mishëruan kulturat e tjera, por zhvilluan një kulturë të tyren. Disa komentues e lënë pas dore këtë
të vërtetë dhe përpiqen ta lidhin zhvillimin shkencor të muslimanëve me ndikimin e Greqisë së
Lashtë dhe Lindjes së Largët, por burimi i vërtetë
i shkencës islame ishte eksperimentimi dhe vëzhgimet e shkencëtarëve muslimanë.
Në librin e tij “The Middle East” (Lindja e Mesme),
profesori Bernard Ljuis, një ekspert me famë në
historinë e Lindjes së Mesme, shpjegon si më
poshtë:
Arritja e shkencës islame të Mesjetës nuk është e
kufizuar në ruajtjen e mësimit grek, as në mishërimin e elementeve nga Lindja e Largët. Kjo trashëgimi
që përcollën shkencëtarët muslimanë të Mesjetës
ishte pasuruar pafundësisht nga përpjekjet dhe
kontributi i tyre. Shkenca greke, në tërësi, mbeti
teorike. Shkenca mesjetare e Lindjes së Mesme
ishte praktike dhe në fusha të tilla si mjekësia,
kimia, astronomia dhe agronomia, trashëgimia
klasike u qartësua dhe u plotësua nga eksperimentet
dhe vëzhgimet e shkencëtarëve mesjetarë të Lindjes
së Mesme.
Sikurse theksohet nga perëndimorët, kultura e
përparuar shkencore e botës islame i hapi rrugën
Rilindjes Europiane. Shkencëtarët muslimanë
10
Intervistë
Shkencë
Histori
Familja
Këshilla
Urtësi
Etikë
Poezi
Kuriozitete
Zgjimi Islam
vepruan duke e ditur se hulumtimi i krijimit hyjnor
ishte një rrugë, nëpërmjet së cilës ata do të mund
të njihnin fuqinë e Zotit. Espozito thekson se
“shkencëtarët muslimanë, që ishin shpesh edhe
filozofë të mistikës e shihnin gjithësinë fizike si
një manifestim të pranisë së Zotit, Krijuesit dhe
burimit të njëshmërisë dhe harmonisë në natyrë.”
Me ndjekjen e këtyre gjurmëve dhe me grumbullimin e dijes në botën perëndimore, filloi përparimi
i Perëndimit.
PREJARDHJA TEISTE E SHKENCËS
PERËNDIMORE
Europa mesjetare qeverisej nga regjimi dogmatik i
Kishës Katolike, e cila i kundërvihej lirisë së mendimit dhe ushtronte trysni mbi shkencëtarët. Njerëzit mund të dënoheshin nga Inkuizicioni thjesht për
arsye se bartnin besime e ide të ndryshme. Librat e
tyre digjeshin dhe ata vetë ekzekutoheshin. Trysnia mbi kërkimin shkencor në Mesjetë përshkruhet
shpesh në librat e historisë, por disa e interpretojnë
gjendjen në mënyrë të gabuar dhe pretendojnë se
shkencëtarët që iu kundërvunë Kishës ishin kundër
fesë.
E vërteta është pikërisht e kundërta. Shkencëtarët i
kundërviheshin fanatizmit të Kishës, por ata ishin
besimtarë. Ata nuk ishin kundër fesë, por kundër
klerit të ashpër të asaj kohe. Për shembull, astronomi i famshëm Galileo, që Kisha deshi ta dënonte
për arsye se pretendonte që toka rrotullohej, ka
thënë:
“I kushtoj falenderime të pafund Zotit që u tregua
kaq bujar, sa të më bëjë mua të parin vëzhgues të
mrekullive që kishin mbetur të fshehura në shekujt
e mëparshëm.”
Shkencëtarë të tjerë që themeluan shkencën bashkëkohore shprehnin besim të gjithë. Kepleri, i
njohur si themeluesi i astronomisë bashkëkohore,
u tha atyre që e pyetën se pse e lodhte veten me
shkencën:
Kisha për qëllim të bëhesha teolog... por tani unë
e shoh se Zoti, në përpjekjet e mia, është i lëvduar
edhe në astronomi, sepse ‘qiejt shpallin lavdinë e
Zotit’.
Kurse Njutoni, një ndër shkencëtarët më të mëdhenj
në histori, sqaroi arsyet që qëndronin pas zellit të tij
për punën shkencore duke thënë:
“Ai (Zoti) është i përjetshëm dhe i pafund, i gjithëpushtetshëm dhe i gjithëditur; pra, vazhdimësia e
Tij mbërrin nga përjetësia në përjetësi; prania e Tij,
nga pafundësia në pafundësi; Ai sundon gjithçka
dhe di gjithçka që është ose që mund të bëhet... Ne
e njohim atë vetëm nga krijimi plot urtësi e madhështi i sendeve... Ne e nderojmë dhe e adhurojmë