Hətta hörmətli alman bürgerinin qəlbində onun üçün çox xoş milli hisslər oyadan bütün bu fəlsəfə fırıldaqçılığını layiqincə qiymətləndirmək üçün , bütün bu gənc hegelçilər hərəkatının xırdaçılığını , əyalət məhdudluğunu əyani şəkildə göstərmək üçün , xüsusən isə bu qəhrəmanların həqiqi əməlləri ilə bu əməllərin doğurduğu xəyallar arasındakı faciəli komik ziddiyyəti aşkara çıxarmaq üçün bütün bu hay-küyə Almaniyadan xaricdə olan bir mövqedən nəzər salmaq lazımdır 2 .
2 Üzü ağardılmış əlyazmasının birinci variantında daha sonra üstündən
qələm çəkilib pozulmuş belə bir parça gəlirdi :
“[ s . 2 ] Buna görə də biz bu hərəkatın ayrı-ayrı nümayəndələrinin xüsusi tənqidindən əvvəl bəzi ümumi qeydləri giriş şində veririk , zira bu qeydlər onların hamısı üçün ümumi olan ideoloji müqəddəm şərtləri aydınlaşdırır . Bu qeydlər , tənqidimizin nöqteyi-nəzərini xarakterizə etmək , həm də sonrakı ayrı-ayrı tənqidi oçerkləri başa düşmək və əsaslandırmaq üçun kifayət edəcəkdir . Biz bu qeydləri [ s . 3 ] məhz Feyerbaxa qarşı yönəldirik , çünki o yeganə adamdır ki , irəliyə doğru , heç olmasa , bəzi addımlar atmışdır və əsərləri de bonne foi [ ciddi surətdə ] təhlil edilə bilər . 1 . Ümumiyyətlə ideologiya , xüsusilə alman fəlsəfəsi . A . Bizim bildiyimiz yeganə bir elm , tarix elmidir . Tarix iki cəhətdən nəzərdən keçirilə bilər , onu təbiət tarixi ilə insanlar tarixinə bölmək olar . Lakin bu iki cəhət bir-biri ilə qırılmaz şəkildə bağlıdır : nə qədər ki , insanlar mövcuddur , təbiət tarixi ilə insanlar tarixi bir-birindən qarşılıqlı şəkildə asılıdır . Təbiətşünaslıq adlanan təbiət tarixinin burada bizə dəxli yoxdur , biz insanların tarixi ilə məşğul olacağıq , çünki , demək olar , bütün ideologiya ya bu tarixi yanlış başa düşməkdən , ya da ondan tamamilə ayrılıb təcrid olunmaqdan ibarətdir . İdeologiyanın özü bu tarixin ancaq bir cəhətidir ”.
Üzü ağardılmış əlyazmasının birinci variantında daha sonra tarixin materialistcəsinə anlaşılmasının müqəddəm şərtləri haqqında üstündən qələm çəkilməmiş bir parça gəlir . Həmin nəşrdə bu parça aşağıda üzü ağardılmış əlyazmasının əsas ( ikinci ) variantının mətnində § 2 şəklində verilmişdir ( bax : səh . 4 ). Red .
5