[ 2 . Tarixin materialistcəsinə anlaşılmasının əsas tutduğu müqəddəm şərtlər ] 10
[ s . 3 ] O müqəddəm şərtlər ki , biz onlardan başlayırıq , əsassız deyildir , onlar ehkam deyildir , elə həqiqi müqəddəm şərtlərdir ki , bunlardan ancaq xəyalən sərfnəzər etmək olar . Bunlar — həqiqi fərdlərdir , onların fəaliyyətidir , onların həyatının həm hazır şəkildə tapıb əldə etdikləri , həm də öz fəaliyyətləri ilə yaratdıqları maddi şəraitidir . Beləliklə , bu müqəddəm şərtlər xalis empirik yolla müəyyən edilə bilər [ s . 4 ].
Hər bir bəşər tarixinin birinci müqəddəm şərti , əlbəttə , canlı insan fərdlərinin mövcud olmasıdır 11 . Buna görə də müəyyən şəkildə təsdiq edilməsi lazım gələn birinci konkret fakt bu fərdlərin bədən quruluşu və bundan asılı olaraq , yerdə qalan təbiətə fərdlərin münasibətidir . Aydındır ki , biz burada nə insanların özünün cismani xassələrini öyrənməkdə , nə də onların rast gəldikləri təbii şəraiti , yəni geoloji , oroqrafik-hidroqrafik münasibətləri , iqlim münasibətlərini və başqa münasibətləri öyrənməkdə dərinliklərə əl ata bilmərik 12 . Hər bir tarixşünaslıq bu təbii əsasları və tarixin gedişində insanların fəaliyyəti nəticəsində bu əsasların uğradığı dəyişiklikləri rəhbər tutmalıdır .
10
Həmin paraqrafın mətni üzü ağardılmış əlyazmasının birinci variantından götürülmüşdür . Red . 11 Əlyazmasında daha sonra üstündən qələm çəkilib pozulan belə bir
parça gəlir : “ Bu fərdləri heyvanlardan fərqləndirən birinci tarixi iş ondan ibarətdir deyildir ki , fərdlər düşünürlər , ondan ibarətdir ki , fərdlər özləri üçün zəruri olan həyat vasitələrini istehsal etməyə başlayırlar ”. Red . 12 Əlyazmasında daha sonra üstündən qələm çəkilmiş belə bir parça gəlir :
“ Lakin bu münasibətlər insanların yalnız təbii surətdə əmələ gələn ilk bədən quruluşu və xüsusən onların arasındakı irq fərqləri üçün şərt olmaq deyil , bu günədək davam edən bütün sonrakı inkişafı və ya inkişafın yoxluğu üçün də şərt olmuşdur ”. Red .
9