İnceleme
14
Despotizmi Kim Yarattı?
Eyüp Numan EREN
adece, bana verilen emirleri yerine getirdim.” belki de hepimizin gün içinde bir sorunla
karşılaşırsak maruzatımızı başkasına dayandırmamızı sağlayan, ihaleyi başkasına bırakan masum bir bahane… Halbuki bu cümlenin Uluslararası Hukuk’ta sıklıkla geçtiği bir konu bulunmakta: Holocaust. Nazi Subayları da Holocaust davalarında kendilerini tam olarak bu cümleyle savunup, işledikleri seri cinayetleri idarî kademenin üzerine atmayı tercih etmişlerdi. Bu psikolojik olarak vicdanını rahatlatmaya ve eforlarını temellendirmeye çalışan insanın; bütün suçlarını, kabahatlerini, hatalarını başka olaylar ve insanlara bağlamasının en uç noktası. Ya sizce; despot olan lider midir, onu çevresi mi despot yapar? Ya da neden despotizm bugüne kadar,bazen olsa da, her zaman büyük halk hareketleri doğurmadı, bu insanlar neden otoriteden rahatsız olmadı? Gelin bu konuya söz konusu davaların peşinden ortaya çıkan psikolojik temellendirmelerle bir yorum getirelim.
Nazi Davaları’nın görülmesine başlanmasından henüz 3 ay geçmişti ki Stanford Üniversitesi’nin değerli profesörü Stanley Milgram, kendisine dünya çapında bir ün kazandıracak çalışma için harekete geçti. Milgram ve beraberindeki araştırmacılar gazetelere verdikleri ilanlarda “Acının Öğrenmeye Etkisi”nin araştırılacağı deneyle alakalı gönüllüler aradıklarını belirttiler. Araştırmacılar, gelen gönüllülere onların birer denek, öğretmen ve araştırmacıdan oluşan bir ekip olacaklarını ve öğretmenin deneke sorular sorarak, cevaplandırmasını istemesini, her yanlış cevap için başlangıçta 15 Volt olmak üzere bir elektroşok uygulaması gerektiğini ve her yanlış cevapta bu voltajın 15 Volt daha artarak ilerleyeceğini anlattılar. Gönüllü denek, hileli kuradan öğretmen olarak çıkıyordu, oysaki denek kendisiydi. Deneyin amacıysa tahmin edilebileceği gibi “Otoriteye İtaat”ti. Denek kuradan sonra kendisi gibi gönüllü sandığı bir oyuncunun elektrikli sandalyeye oturtulmasını izliyor, peşinden de deney başlıyordu. Denekler yanlış cevaplarda elektrik şokunu veriyor ve zamanla duvarın öte tarafındaki oyuncunun tepkileri de sertleşiyor, duvarları yumruklamaya başlıyordu. Oysa ki oyuncu elektrikli sandalyeye bağlı filan değildi buradaki tek denek önceden de söylediğimiz gibi kendini öğretmen zanneden gönüllüydü. . Denekler yanlış cevaplarda elektroşoku verse de 135 Voltta duruyorlar, yandaki araştırmacının “Sorum-
“S