Tarihî İnceleme - Özel Dosya
11
Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda ada Trianon Antlaşması’yla(1920) Avusturya Macaristan’dan Romanya’ya geçmiş sayılmıştır. Fakat bu karar tam anlamıyla uygulanamamıştır. [8] Sevr Antlaşması’nda Adakale’den söz edilmemiştir.
Lozan’da görüşmelerin başlamasına koşut olarak Adakale Meclis gündemine gelmiş ve başmurahhas İsmet Paşa’ya bu hususun önemini belirten iki telgraf çekilmiştir. Buna karşın Türk heyeti görüşmelerde bu konuyu açmamıştır. Görüşmelerin kesilmesinin ardından Lozan’daki Türk heyetinin de katılımıyla TBMM’de gerçekleştirilen gizli oturumlar genel olarak sert bir havada geçmiş ve bazı mebuslar Adakale meselesi üzerinde ısrarcı olmuşlardır.[9] Ancak şu da bir gerçektir ki Adakale Misâk-ı Milli içinde yer almamaktaydı.
Lozan’da yeniden görüşmelere başlandığında Türk heyetinin bu meseleyi gündeme getirmesi bilhassa Romanya tarafından büyük bir şaşkınlıkla karşılanmıştır ve yaşanan uzun tartışmaların ardından Türk tezleri kabul görmemiştir. [10] Adakale’nin Lozan’da gündeme getirilmesi kimilerine göre tecrübeli devlet adamı İsmet Paşa’nın taktik bir hamlesi, kimilerine göreyse Musul ve diğer önemli meselelerin ihmâline yol açan bir hataydı.[11]
Sonuç itibariyle genç Türk devletinin, halkının tamamına yakını Türk olan bir adayı bırakmak zorunda kaldığı söylenebilir. Kuşkusuz bu durum Adakale ve Adakaleliler için anayurdun hissettiğinden daha da hazin bir durumdur. Anayurt, sağ kalanlarla değil kendisinde kalanlarla devam etmiştir, buna mecburdur. Adakale artık bu sağ kalanlardan da değildir. 1967 yılında yapımı başlanan ve Romanya ile Yugoslavya’nın ortaklaşa inşa ettiği Demirkapı Barajı adayı 1972’de sular altında bırakmıştır. Adakale sâkinlerinin büyük bölümü Türkiye’ye, kalanı ise Dobruca’ya ve Romanya’ya göç etmiştir.[12]
Şimdi şöyle baksaydı dört bir yandaki Osmanlı topraklarına, belki de Adakale sağ kalanlardan olmayı arzu etmezdi.
*Habsburg Hanedanı: 1278-1918 yılları arasında Avusturya’da egemenliğini sürdüren hükümdar ailesidir.
** Demirkapı(lar): (eski Türkçe: Temir-Kapığ, Rumence: Portile de Fier, Sırpça: Djerdap, Macarca: Vaskapu) Demirkapı, ırmaklarda gemilerin geçmesine engel olan kayalıklara verilen addır.[5] Burada kastedilen, Sırbistan ve Romanya sınır hattının bir kısmını oluşturan ve Tuna Nehri üzerinde bulunan bir boğazdı.
*** 93 Harbi: 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı
[1] Popescu-Judetz,E.(YIL) Adakale: Geçmişteki Bir Türk Adası.(Çev., Feyzi Kantar) Türkler Ansiklopedisi c.12 s.564
[2] Popescu-Judetz, a.g.e., s.???
[3] Popescu-Judetz, a.g.e., s.???
[4] Çavaş,R. (2000,Haziran). Adakale’nin Romanya’ya Verilmesi Tartışması. Toplumsal Tarih Dergisi. Sayı 78 S.4.
[5] Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, (Gelişim Yayınları, 1986) 5.cilt, s. 2999
[6] Popescu-Judetz, a.g.e., s.572-573
[7] Çavaş, a.g.e., s.5
[8] Çavaş,a.g.e., s.5
[9] Çavaş,a.g.e., s.6
[10] Çavaş,a.g.e.,s.7-8-9
[11] Çavaş, a.g.e., s.10
[12]Popescu-Judetz, a.g.e.,s.575
"Toprağın da kaderi vardır insanlar gibi. Toprağın kaderi insana, insanın kaderi toprağa bağlıdır. İnsan yaşadığı toprakla şekillenir, o toprakla birlikte anılır, topraksa üzerinde yatan her insanından bir şeyler alır daha da zenginleşir. İnsanın çok yaşayanı, az yaşayanı vardır. Toprağınsa bir yaşayanı vardır, bir de Adakale gibi hafızalarda kalanı… Adakale dünyanın fanilerinin bakiliğine kıydığı bir topraktır, hazin bir hikâyedir."