Adana ’ da , Antep ’ te , Urfa ’ da halkın kendi kendine oluşturduğu direniş güçleriyle dalga dalga Anadolu ’ ya yayılan özgürlük düşüncesi Mustafa Kemal liderliğinde düzenli ordunun kurulmasıyla örgütlü bir bütünlük hâlinde yurt sathına yayılmıştır . Mondros Antlaşmasına rağmen elindeki silah ve cephaneyi İngilizlere teslim etmek yerine Anadolu ’ ya kaçıran Kazım Karabekir ’ in Doğu Cephesi ’ nde , İsmet Paşa ’ nın ( İnönü ) Batı Cephesi ’ ndeki başarılarının ardından Sakarya Meydan Muharebesi ’ ni bizzat cephede yöneten Mustafa Kemal ve Fevzi ( Çakmak ) Paşaların askerî dehası sonucu Türk halkının Kurtuluş Savaşı zaferle taçlanır .
Büyük güne adım adım
30 Ağustos 1922 ’ deki büyük zaferin ardından sıra Türk devletinin bağımsızlığını ve egemenlik haklarını meşru zeminde tescillemeye geliyordu . Anadolu ’ yu silahla ele geçiremeyen I . Dünya Savaşı ’ nın galip devletleri , mutlak bir galibiyete imza atmış Türk ulusunu masa başında taviz vermeye zorlama planları yapıyordu . Bu amaçla İsviçre ’ nin Lozan kentinde düzenlenecek barış görüşmelerine Kurtuluş Savaşı ’ nı yöneten Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin yanı sıra fiilen yok hükmündeki İstanbul Hükümetini de davet ettiler . İtilaf devletlerinin bu hamlesine karşılık TBMM kararla 1 Kasım 1922 ’ de saltanatı kaldırarak Osmanlı Devleti ’ nin varlığının resmen de sona erdiğini dünyaya ilan etti .
Lozan Konferansında başkanlığını İsmet Paşa ’ nın yaptığı Türk heyetini zorlu tartışmalar beklemektedir . İngiltere ’ nin Osmanlı borçları , Boğazların egemenliği , savaş tazminatı gibi konular başta olmak üzere pek çok maddede uzlaşmaz bir tavır sergilemesi sonucu görüşmeler bir karara varılamadan sonlandırılır . Türk hükümetinin ödün vermez tutumu ve tarihsel olarak haklı olmanın getirdiği özgüveni sayesinde yeniden toplanan konferans , 24 Temmuz 1922 ’ de Lozan Barış Antlaşmasının imzalanmasıyla sona erer . Askerî zaferin ardından kazanılan bu diplomatik başarıyla Türkiye artık uluslararası arenada hak ettiği saygınlığı kazanmış bağımsız bir devlete kavuşur .
Saltanatın kaldırılmasından itibaren TBMM tarafından yönetilen ülkenin henüz belirlenmiş bir yönetim biçimi yoktur . Ancak Amasya Genelgesi ’ nden beri atılan adımlar saltanatın geri dönmeyeceğini ve artık halk iradesinden başka bir iradenin kabul edilmeyeceğini göstermektedir . Geriye , fiilen işleyen bu rejimin adını koymak kalmıştır . 28 Ekim 1923 akşamında Gazi Mustafa Kemal içlerinde İsmet İnönü , Ali Fuat Cebesoy ve Kazım Karabekir gibi isimlerin de yer aldığı bir akşam yemeğinde ünlü “ Efendiler , yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz ” cümlesini sarf eder . Bunun üzerine yemek bırakılır ve bu konuda nasıl hareket edileceğine dair bir program hazırlanır . Tüm gece üzerinde çalışılarak hazırlanan tasarı ertesi
İsmet İnönü Fevzi Çakmak Kazım Karabekir
12