28
3) Yasama ve yürütme organlarının her ikisiYürütme gücünün sabit bir görev süresine
nin de birbirlerinin varlığına son verebilecek hukukî sahip olması, başkanlık sistemlerine istikrar kazanmekanizmalardan yoksun olması.
dırması bakımından önemlidir. Ancak, aynı zamanda
bu sistemleri esneklikten yoksun bırakarak bir katılık
Oysa parlamenter sistem, başkanlık sistemin- sorununa da yol açmaktadır. Oysa parlamenter sisden tamamen farklı özelliklere sahiptir. Bu özellikler temde, yasama ve yürütme organlarının her ikisi de
şöyle sıralanabilir:
fesih ve gensoru mekanizmalarıyla birbirlerini sona
erdirebilecek yetkilere sahiptir. Bu durum da parla1) Yürütme gücünün parlamentodan çıkan ve
menter sistemlerin hükümet istikrarsızlığıyla karşıparlamentonun güvenine tâbi olan bir hükümet taralaşmasına neden olabilmektedir. İstikrarsızlık ise
fından kullanılması.
demokrasinin gelişmesini olumsuz etkilemektedir.
2) Devlet başkanının yürütme gücünün kulla- Nitekim Türkiye’de 1980 askeri müdahalesinin en
büyük tetikleyicisi, söz konusu istikrarsızlıklardır (7
nımına sınırlı ölçüde katılması.
yılda 6 hükümet).
3) Yasama gücünü kullanacak olan parlamenOysa başkanlık sistemleri, hükümet istikrarı
tonun halk tarafından doğrudan doğruya seçilmesi
sağlamaktadır. Fakat yukarıda belirtildiği gibi aynı
4) Yasama ve yürütme güçlerinin, birbirleri- zamanda katılığa da yol açmaktadır. Katılığın iki bonin varlığına güvensizlik oyu ve fesih mekanizmaları yutu vardır: Sempatisini ve meşruiyetini kaybeden bir
aracılığıyla son verebilmeleri3
başkanın süresi dolmadan değiştirilememesi, buna
karşılık halkın beğenisini ve takdirini kazanmış, beBAŞKANLIK SİSTEMİNİN NEDEN OLDUĞU cerikli bir başkanın yeniden seçilememesi yasağı
SORUNLAR VE BOYUTLARI
(Başkanlık sistemi uygulanan ülkelerin çoğunda bu
sınır vardır).
Katılık: Başkanlık sisteminin temel özelliklerinden birisi, başkanın halk tarafından, sabit bir süre
Şüphesiz meşruiyetini kaybetmiş bir başkanın
için seçilmesidir. Bu durum, başkanın, bir sonraki se- istifa etmesi de mümkündür. Ancak bu durumun yeçime kadar yürütme yetkisini kesintisiz olarak kulla- gâne örneği, politikalarının başarısız olması üzerine
nacağı anlamına gelmektedir.
görev süresi dolmadan istifa eden Bolivya eski devlet
Hemen hemen bütün başkanlık sistemlerinde başkanı Suazo’dur. Bugün Bolivya’da Suazo’nun isbaşkanın görevden düşürülmesini sağlayan bir impe- tifası, vatansever bir hareket olarak kabul edilir.
achment (suçlama) mekanizması mevcuttur. Ancak,
bu mekanizma, çok sınırlı nedenlerle harekete geçirilebilmektedir. Sadece anayasada öngörülen vatan
hainliği, rüşvet gibi sınırlı hukukî nedenlerle işletilmekte, siyasi nedenlere dayanarak başkanın düşürülmesine olanak tanınmamaktadır. Örneğin, ABD
Anayasası’na göre başkan ve bütün ABD kamu görevlileri, hıyanet, rüşvet ve diğer ağır suçlardan dolayı suçlanıp mahkûm oldukları takdirde görevden
uzaklaştırılırlar. Bu fiiller nedeniyle başkanı suçlama
yetkisi sadece Temsilciler Meclisi’ne aittir. Temsilciler Meclisi’nce suçlananlar Senato tarafından açık
olarak yargılanırlar. Başkanın suçlanması halinde Senato’ya Yüksek Mahkeme(bizdeki AYM) başkanlık
eder. Hiç kimse, üçte iki çoğunluğun oyu olmadıkça
suçlu ilan edilemez. Benzer hükümler, başkanlık sisteminin uygulandığı Brezilya, Arjantin, Venezuela
gibi Latin Amerika ülkelerinin anayasalarında da
mevcuttur.
Parlamenter sistemler esnek bir yapıda oldukları için, bu sistemlerde meşruiyet krizinin rejim krizine dönüşme ihtimali daha düşüktür. Mesela,
Refah-Yol hükümetinin laiklik karşıtı politikaları,
meşruiyetini kaybetmelerine neden olmuş ve bu kriz
yeni bir hükümetin (Anasol-D) kurulmasıyla çözülebilmiştir. Eğer parlamenter sistem yerine başkanlık
sistemi olsaydı bu kriz belki de bir askeri müdahaleyi
tetikleyerek bir rejim krizine dönüşecekti.
Katılığa neden olan özelliklerden bir diğeri de
başkanlık sistemlerinde, yürütmenin başı ve devletin
başı sıfatlarının aynı başkanda birleşmiş olmasıdır.
Bu özelliğin sonucu olarak başkanlık sistemlerinde,
parlamenter sistemlerde olduğu gibi, bir tür arabulucu
hüviyetindeki kral veya cumhurbaşkanı yoktur. Yine
aynı örnek üzerinden gidersek, Refah-Yol hükümetinin yarattığı kriz, Silahlı Kuvvetleri tahrik ettiği
halde, Cumhurbaşkanı Demirel’in arabuluculuğuyla