HOOFDARTIKEL Casus
Figuur 2 Het effect van serotonine en dopamine op de neuronen in de preoptische hypothalamus.
modulerende rol. Stimulatie van de D 2
-receptor geeft een verlaging van de lichaamstemperatuur( figuur 2). Hiermee wordt begrijpelijk dat de D 2
-receptorblokkerende werking van veel antipsychotica een temperatuurverhogend effect heeft, wat een gedeeltelijke verklaring is voor het ontstaan van bijvoorbeeld het maligne antipsychoticasyndroom. Echter, door de rol van de D 1
-receptoren kan het nettoeffect ook temperatuurverlaging zijn. 2, 3, 5 Serotonerge mechanismen zijn ook betrokken bij thermoregulatie( figuur 2). De serotonine( 5-ht)-1-receptor zorgt bij stimulatie voor een temperatuurverlaging; een verhoogde activiteit van de 5-ht-2-receptor juist voor een temperatuurverhoging. Blokkade van de receptoren heeft een tegengesteld effect, wat een verklaring kan zijn voor het feit dat antipsychotica met een grote affiniteit voor de
5-ht 2a
-receptor, zoals pipamperon en andere nieuwere antipsychotica, vaker geassocieerd zijn met hypothermie. 2, 3, 5 Daarnaast kunnen antipsychotica ook via remming van de perifere, door alfa-adrenerge neuronen gemedieerde, vasoconstrictie zorgen voor extra warmteverlies. Vooral de antipsychotica die deze neuronen remmen, zoals clozapine, risperidon en fenothiazines zoals promethazine of chloorpromazine, zijn hiermee geassocieerd. 2, 3, 5 Al met al blijft het ontstaan van hypothermie tijdens het gebruik van antipsychotica een gevolg van een multifactorieel proces, waarbij de receptorspecificiteit van het middel een van de factoren is, naast de eerdergenoemde predisponerende factoren en andere oorzaken( tabel 1). In de literatuur zijn casus terug te vinden over hypothermie, waarin in meer dan 50 % van de gevallen sprake was
Overmatig warmteverlies Blootstelling aan koude omgeving Inadequate warmteproductie Verminderd metabolisme – ondervoeding – hypothyreoïdie – bijnierinsufficiëntie – leverfalen – hypoglykemie – ketoacidose Verstoorde thermoregulatie – sepsis – uremie – hypothalame disfunctie – ruggenmergbeschadiging – episodische spontane hypothermie met hyperhidrose Geneesmiddelengebruik – antipsychotica – barbituraten – ethanol – opioïden – clonidine – lithiumzouten – benzodiazepinen
Tabel 1 Oorzaken hypothermie. 4
30
Psyfar | juni 2013 | nummer 2