prospectief onderzoek( n = 272) 9 |
review( n = 2719) 6 |
review( n = 3595) 12 |
review( n = 3401) 13 |
antipsychoticum |
n |
> kg |
ci |
> bmi |
n |
gem. > kg |
nnh |
ci |
or |
ci |
olanzapine |
45 |
8,5 |
7,4-9,7 |
3 |
353 |
3,8-16,2 |
3 |
2,1-3,1 |
15,1 |
6,56-31,1 |
quetiapine |
36 |
6,1 |
4,9-7,2 |
2,1 |
133 |
2,3-6,1 |
9 |
6,4-13,5 |
6,2 |
2,61-13,56 |
risperidon |
135 |
5,3 |
4,8-5,9 |
1,9 |
571 |
1,9-7,2 |
6 |
4,2-6,3 |
6,03 |
3,02-11,4 |
aripiprazol |
41 |
4,4 |
3,7-5,2 |
1,7 |
451 |
0-4,1 |
12 |
8,3-16,8 |
4,44 |
2,0-8,88 |
clozapine |
|
|
|
|
97 |
0,9-9,5 |
|
|
13,83 |
2,21-49,21 |
geen / placebo |
15 g |
0,2 |
– 1,0-1,4 |
0,0 |
321 p |
– 0,8-2,5 |
|
|
|
|
Tabel 3 Overzicht gewichtseffecten per antipsychoticum in recent onderzoek. n = aantal patiënten;( gem.) > kg =( gemiddelde) gewichtstoename; ci = betrouwbaarheidsinterval; > bmi = toename bmi; g = geen medicatie; p = placebo; nnh = numbers needed to harm; or = oddsratio( hoeveel maal groter is de kans op gewichtstoename dan bij placebo)
Over het algemeen laten alle onderzoeken waarin nieuwe antipsychotica worden onderzocht verschillen in gewichtstoename zien tussen de middelen onderling. De gewichtstoename is het meest bij olanzapine. Hoewel door de verschillen in onderzoeksopzet een valide rangvolgorde bij jeugdigen eigenlijk niet goed mogelijk is, suggereren de beschikbare data deze volgorde( van meer naar minder gewichtstoename): olanzapine ≥ clozapine > risperidon ≥ quetiapine > aripiprazol. De oude antipsychotica geven over het algemeen minder gewichtstoename, maar vergelijkende onderzoeken bij
aantal onderzoeken met significant verschil in gewichtstoename aantal onderzoeken geen significant verschil in gewichtstoename
7 olanzapine > risperidon 6 olanzapine = risperidon 4 olanzapine > quetiapine 1 olanzapine = quetiapine 2 olanzapine > clozapine 2 olanzapine = clozapine 1 olanzapine > aripiprazol 1 aripiprazol = quetiapine 1 aripiprazol = risperidon 3 risperidon = clozapine
Tabel 4 Overzicht vergelijkingsonderzoek gewichtstoename tussen antipsychotica. 6 > = significant meer verschil in gewichtstoename; = geen significant verschil in gewichtstoename minderjarigen tussen oude en nieuwe antipsychotica die weinig gewichtseffect laten zien, zoals aripiprazol, zijn niet voorhanden. Gewichtstoename wordt onder meer in verband gebracht met blokkade van de serotonine 5-ht-( met name 5-ht 2c
-) en histaminereceptoren( met name H 1
). Onder meer clozapine, olanzapine, quetiapine en risperidon hebben deze eigenschappen. Aripiprazol geeft een partiële
5-ht 2c
-receptor blokkade, hetgeen de eetlust minder zou beïnvloeden, waardoor er minder effect op het gewicht is. Aripiprazol heeft mogelijk ook een bijzondere affiniteit voor andere serotoninereceptoren( m. n. 5-ht 1a en 5-ht 2a
). 1, 2, 10 Aripiprazol is wel een matig sterke
H 1
-antagonist, wat van belang is omdat H 1
-antagonisme waarschijnlijk een rol speelt bij gewichtstoename door antipsychoticagebruik. 11 De Hert en anderen hebben recentelijk een systematisch overzicht gepubliceerd van 31 rct’ s( randomized controlled trials; n = 3595) betreffende cardiometabole en endocriene bijwerkingen van nieuwe antipsychotica bij kinderen en jeugdigen die werden behandeld voor diverse aandoeningen. 12 Hun bevindingen uitgedrukt in nnh( numbers needed to harm) zijn in lijn met het overzicht van Fraguas en anderen( zie tabel 3). De medicamenteus behandelde jeugdigen met autisme, die relatief jonger waren dan de overige patiënten, lieten significant meer gewichtstoename zien. Bij heranalyse van de gewichtstoename zonder de jeugdigen met autisme bleek het nnh voor aripiprazol niet meer te verschillen van de placebogroep. Voor de andere antipsychotica was ook dan het nnh kleiner.
Psyfar | juni 2013 | nummer 2 13