Udział Kazimierza Kaczmarczyka w ratowaniu akt archiwów warszawskich...
61
danie dyr. Randtowi ze stanu przygotowań na przyjęcie archiwaliów warszawskich w klasztorze jasnogórskim 16.
W trakcie kolejnego pobytu na Jasnej Górze w dniach 21 lipca – 5 sierpnia 1944 r., Kaczmarczyk obejrzał wszystkie możliwe pomieszczenia sanktuarium. Zdecydował się na usunięcie z Sali Maryjnej i przyległych magazynów przedmiotów należących do Gimnazjum Henryka Sienkiewicza w Częstochowie i szereg depozytów złożonych przez częstochowian 17.
W dniu 7 września 1944 r. odbyło się w Krakowie spotkanie przedstawicieli administracji wewnętrznej Generalnego Gubernatorstwa: Ericha Randta, dra Georga Wintera oraz szefa Wydziału Spraw Wewnętrznych Rządu GG SS-brigadeführera dra Georga von Craushaara, w trakcie którego Randt polecił przewieźć na Jasną Górę najcenniejsze akta Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, przechowywane dotąd w forcie Sokolnickiego. Decyzja ta uratowała przed zagładą m. in. bezcenny zespół akt Metryki Koronnej 18.
Tymczasem w ogarniętej powstaniem Warszawie Józef Stojanowski, ówczesny kierownik Archiwum Akt Nowych, który do początków września 1944 r. znajdował się na terenie kontrolowanego przez Niemców Okęcia, bezskutecznie próbował dostać się do AAN. Ostatecznie, w dniu 7 września przyjechał wraz z żoną do Częstochowy, gdzie miały już przybyć z Fortu Sokolnickiego akta. Niestety, transport jeszcze nie nadszedł. Z Częstochowy wysłał kartkę pocztową oraz list do Kaczmarczyka, w których przedstawił swoją, nienajlepszą, sytuację: Kochany Panie Kazimierzu! Dotarłem dziś tu i dowiedziałem się w Klasztorze, że akta nie nadeszły. Nie wiem czy nie były wysłane. Powiedziano mi, że Pan tu był i czekał na darmo. Nie wiem co robić? Gdyby Pan tu był, to może zostałbym tu Pańskim pomocnikiem. Za Pańską życzliwą interwencją u O. Przeora i jaki obiad u Ojców otrzymał – a tak chodzę i medytuję czy czekać dalej, czy jechać do Krakowa. Może Pan tu przyjedzie
16
PANAWOP, Materiały Kazimierza Kaczmarczyka, j. a. 176, k. 27, Pismo Stadthauptmanna częstochowskiego( podpisane w zastępstwie przez inspektora Seibolda) do przeora jasnogórskiego z dnia 31 października 1944 r.( bez liczby dziennika) informujące o rekwizycji na potrzeby Zarządu Archiwów Generalnego Gubernatorstwa spowiednicy wraz z zakrystią. Wojenny exodus …, s. 253-254.
17
ASK, Diariusz o. Stanisława Nowaka, sygn. 532, k. 61, k. 63; PANAWOP, Materiały Kazimierza Kaczmarczyka, j. a. 179, k. 46, Bericht über die Tätigkeit in Monaten Juli und August 1944 […] 4) Dienstreise nach Tschenstochau 21 Juli bis 5 August 1944 in der Angelegenheit der Transporte der Archive aus Warschau.
18
W protokole rozmowy czytamy: „ W Warszawie w Forcie im. Sokolnickiego na Żoliborzu znajdują się cenne archiwalia( Metryka Koronna, dokumenty oryginalne, itp.), które za wszelką cenę muszą zostać zabezpieczone. Stwierdzono, że należy skierować dalekopis do dowództwa Armii „ Środek”, w celu zabezpieczenia tych archiwaliów. Odpis tego dalekopisu zostanie skierowany do Naczelnego Dowództwa 9 Armii i gubernatora dystryktu warszawskiego”. D. Matelski, Polityka okupanta niemieckiego wobec polskich dóbr kultury( 1939-1945), „ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 80, 2003, s. 232, przy. 168. Zob. też S. Radoń, Dr Erich Randt w opinii archiwistów polskich, „ Krakowski Rocznik Archiwalny”, t. 1, 1995, s. 131.