60
Jarosław Matysiak
Ostateczną zgodę dyrekcji Archiwów Generalnego Gubernatorstwa na ewakuację części zasobów archiwalnych Archiwum Głównego Akt Dawnych oraz
Archiwum Akt Nowych i zabezpieczenie ich poza Warszawą, głównie do klasztoru
jasnogórskiego oraz poklasztornego budynku w Piotrkowie Trybunalskim, udało
się uzyskać w lipcu 1944 r.13.
Kwestię ewakuacji akt warszawskich na Jasną Górę i do Piotrkowa Trybunalskiego poruszył Witold Suchodolski w liście do Kaczmarczyka z początku lipca
1944 r.:
Po ostatniej bytności w Krakowie zarządził dr Branig u nas szereg robót zabezpieczających, które w konsekwencji mogą doprowadzić do przesunięcia pewnej
– ograniczonej zresztą – części naszych zbiorów do Piotrkowa lub Częstochowy.
Zachowajcie to, Panie Kazimierzu, na razie dla siebie tylko, chyba, że w Krakowie
skądinąd się o tym dowiecie. Częstochowa, a właściwie Jasna Góra, nie byłaby
nawet zła na ten cel, czy nie jest tam jednak za wilgotno w dolnych partiach ?
Znacie trochę tamtejsze warunki i ciekaw jestem co o tym myślicie.14.
W dniu 15 lipca 1944 r. Kaczmarczyk przybył na Jasną Górę, gdzie miał
przygotować miejsce na ewakuowane akta z warszawskich archiwów15. Za zgodą
przeora zlustrował klasztorne pomieszczenia dla celów składowania archiwaliów,
wybierając jedną piwnicę pod wałami, co najmniej trzy pokoje i różne zakamarki
wewnątrz domu, spowiednicę oraz kaplicę różańcową. Obok Sali spowiedniczej,
na potrzeby archiwaliów zarezerwowano magazyn przy zakrystii (w której były
wcześniej przechowywane zbiory Muzeum Przemysłu Ludowego w Częstochowie)
wraz z zakrystią. Po powrocie z Częstochowy do Krakowa złożył ustne sprawoz-
Zgoda na ewakuację była m. in. wynikiem narady w sprawie zabezpieczenia archiwaliów, która
odbyła się w dniach 14-16 czerwca 1944 r. w Dyrekcji Archiwów GG, w której brał udział także
Kaczmarczyk. W trakcie obrad postanowiono, że część akt z archiwów warszawskich będzie złożona
na Jasnej Górze, na co zgodę wydał ówczesny przeor konwentu o. Stanisław Nowak (1902-1974).
PANAWOP, Materiały Kazimierza Kaczmarczyka, j. a. 179, k. 46, Bericht über die Tätigkeiten im
Monaten Juli und August 1944. […] 3) „Dreitätigedienstreise 14-16 Juli 1944 zwecks Vormittelung
von Ausweichlagerraumen in Tchenstochau für die Direktion der Archive des GG.“, k. 46. Korespondencja Józefa Stojanowskiego…, s. 277. Wojenny exodus… s. 248.
14
PANAWOP, Materiały Kazimierza Kaczmarczyka, j. a. 312, Fragment listu W. Suchodolskiego
do K. Kaczmarczyka z dnia 2 lipca 1944 r., k. 61.
15
Archiwum Paulinów na Skałce w Krakowie ( dalej ASK), Diariusz o. Stanisława Nowaka,
sygn. 532, k. 57; P. Majewski w swojej pracy Wojna i kultura, na s. 279 wspomina, że Kaczmarczyk
przebywał w lipcu 1944 r. w klasztorze jasnogórskim jako uchodźca. Jest to oczywista pomyłka.
Kaczmarczyk w drugiej połowie lipca – na początku sierpnia przebywał w klasztorze jasnogórskim
służbowo. Zob. PANAWOP, Materiały Kazimierza Kaczmarczyka, j. a., k. 46 „Bericht über die
Tätigkeit in Monaten Juli und August 1944”, k. 46; A. Stebelski, Archiwa Warszawskie po wojnie,
„Przegląd Historyczny”, t. 37, 1948, s. 368; tenże, Dzieje zniszczenia Archiwum Głównego Akt
Dawnych, [w:] Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 1: Archiwum Główne Akt Dawnych (red.) A. Stebelski, Warszawa 1957, s. 25.
13