Udział Kazimierza Kaczmarczyka w ratowaniu akt archiwów warszawskich...
59
Dyrektor Archiwum Państwowego w Poznaniu miał doskonałe rozeznanie na temat możliwości przechowywania akt w obrębie jasnogórskiego sanktuarium, z racji prowadzonych w okresie międzywojennym prac porządkowo-inwentaryzacyjnych w archiwum klasztornym. Wśród paulinów cieszył się dużym szacunkiem i zaufaniem 8. W grudniu 1939 r., po wysiedleniu z Poznania, Kaczmarczyk wraz z synem Zdzisławem – pracownikiem naukowym Uniwersytetu Poznańskiego, znaleźli pomoc i zatrudnienie w jasnogórskim klasztorze 9. Ojciec do końca lipca 1940 r. kontynuował prace nad porządkowaniem i inwentaryzowaniem dokumentów zakonnych, które rozpoczął jeszcze w pierwszej połowie lat dwudziestych. Natomiast syn pracował jako pomocnik bibliotekarza zakonnego i inwentaryzował XVI-XX-wieczne rękopisy z archiwum klasztoru jasnogórskiego oraz robił odpisy dokumentów 10. Dyrektor Archiwum Państwowego w Poznaniu nie spodziewał się zapewne, że kilka lat później, w dramatycznym dla Polski i Jej stolicy 1944 r., będzie w klasztorze na Jasnej Górze nadzorował i zabezpieczał akta z archiwów warszawskich.
Wiosną 1944 r., wobec zbliżania się frontu wschodniego, rozpoczęli Niemcy działania ewakuacyjne, na które nakładały się próby zabezpieczania dóbr kultury podejmowane przez środowiska polskie. W kwietniu 1944 r. Hans Branig 11, ówczesny kierownik Urzędu Archiwalnego w Warszawie w poufnej rozmowie z polskimi kierownikami warszawskich archiwów, przedłożył plan ratowania archiwaliów, które miały być ewakuowane do jednego z miast położonych na Zachodzie Generalnego Gubernatorstwa. To wtedy prawdopodobnie padła propozycja zwiezienia akt do klasztoru paulinów na Jasnej Górze 12.
polityka archiwalna na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy( 1939-1945) Warszawa-Łódź 1991, s. 236; S. Radoń, Dr Erich Randt w opinii archiwistów polskich, „ Krakowski Rocznik Archiwalny”, t. 1, 1995, s. 133, 137. W czasie wojny zatrudniono w Archiwum Państwowym w Krakowie wielu archiwistów z całej Polski, którzy z różnych przyczyn zmuszeni byli opuścić swoje dotychczasowe miejsca pracy. M. in. w krakowskim archiwum pracowali przez pewien okres: Karol Buczek, Helena Piskorska, Marian Kniat, Adam Wolff, Wojciech Hejnosz, Marian Tyrowicz, Władysław Semkowicz,. Zob. A. Kamiński, Diariusz podręczny 1939-1945, oprac. i wstęp A. Palarczykowa, J. Stokosik, Warszawa 2001, s. 19-20.
8
Jako człowiek głęboko wierzący oraz w uznaniu zasług został we wrześniu 1953 r. przez zarząd generalny zakonu uhonorowany godnością konfratra. Zob. Archiwum Jasnogórskie( dalej AJG) 4458, Konfratrzy i oblaci zakonu paulinów 1900-2002, s. 4.
9
Na temat kontaktów K. Kaczmarczyka z paulinami zob. J. Matysiak, Związki Kazimierza Kaczmarczyka( 1878-1966) z paulinami i jego prace w archiwum na Jasnej Górze i krakowskiej Skałce, [ w:] „ Studia Claromontana”, 29, 2011, s. 367-390.
10
Zob. J. Stoiński, W Częstochowie, Uniwersytet Ziem Zachodnich i Tajne Kursy Uniwersyteckie,( red.) J. Wikarjak, Poznań 1972.
11
Hans Branig( 1906-1985). Jesienią 1939 r. został oddelegowany do dystryktu Radom, do Urzędu Szefa dystryktu, dla pełnienia nadzoru nad archiwami państwowymi w Radomiu, Piotrkowie Trybunalskim i Kielcach. W 1942 r. przeniesiony do Krakowa. W latach 1943-1944 był kierownikiem Urzędu Archiwalnego w Warszawie.
12
J. Bańbor, J. Zbudniewek: Wojenny exodus archiwaliów warszawskich na Jasną Górę, „ Miscellanea Historico-Archivistica” t. 18, 2012, s. 247-248.