Labor omnia vincit. Życie i dokonania Hipolita Cegielskiego (1813-1868)
53
było uchwalenie konstytucji. Chociaż akcja wyborcza w Wielkim Księstwie była
utrudniona z powodu trwających działań zbrojnych, to jednak ostatecznie część
społeczeństwa polskiego (ugodowcy i legaliści) wzięła w nich udział. Walką
o mandaty kierowała, założona 25 czerwca 1848 r. z inicjatywy Augusta Cieszkowskiego, filozofa i ekonomisty oraz posła na sejm, Liga Polska – masowa organizacja działająca na rzecz praw językowych i autonomii społeczności polskiej
w zaborze pruskim (skupiała łącznie około 37 tys. osób z Wielkiego Księstwa
i Prus Zachodnich. Zachęcała i wzywała elity narodowe do szerzenia wiedzy
i świadomości narodowej wśród ludu. Do pierwszego parlamentu pruskiego wybrano w Księstwie 30 deputowanych, w tym 16 Polaków i 14 Niemców. 5 grudnia
1848 r. król Fryderyk Wilhelm IV rozwiązał parlament i tego samego dnia nadał
swemu państwu tak zwaną oktrojowaną (nadaną przez władcę) konstytucję. Była
mieszaniną zasad liberalnych i absolutystycznych. Gwarantowała jednak równość
wobec prawa, wolność prasy, stowarzyszeń, nauczania i wyznań, odpowiedzialność
ministrów przed dwuizbowym parlamentem. Pomijała całkowicie sprawę odrębności prawnoustrojowej Wielkiego Księstwa ustanowioną w 1815 r. i wprowadziła
nową nazwę Prowincja Poznańska (Provinz Posen).
Także kolejny, wiosenny (obradował od 26 lutego do 27 kwietnia) parlament
berliński został przez monarchę rozwiązany a nowa ordynacja wyborcza z 30 maja
1849 r. wprowadziła niedemokratyczne, trzyklasowe prawo wyborcze, które
dzieliło wyborców według wysokości płaconego przez nich podatku. Parlament
wybrany w lipcu 1849 r. według nowej ordynacji miał charakter wybitnie reakcyjny.
Z Poznańskiego zasiadało w nim 16 posłów Polaków, a jednym z nich był Hipolit
Cegielski – i 14 Niemców. W marcu 1849 r. posłowie polscy powołali w parlamencie pruskim Koło Polskie, a jako główną zasadę działania przyjęto solidarność
w głosowaniach na podstawie ustaleń większości, co dawało pewien wpływ na
wyniki głosowań. Pierwszym prezesem Koła został w sejmie wiosennym Karol
Libelt, a w kolejnej kadencji (1849-1850) Gustaw Potworowski16.
Natomiast od 16 maja 1848 do 31 maja 1849 roku obradował we Frankfurcie
nad Menem wspomniany słynny parlament frankfurcki, w celu zjednoczenia
Niemiec. W 27 lipca 1848 r. odbyła się na jego forum tak zwana debata polska
(„Polen – Debatte”). Wykazała ona jak bardzo różniły się cele obu narodów. Nie
sposób było bowiem pogodzić polskich dążeń do suwerenności państwowej czy
chociażby szerokiej autonomii, z terytorialnymi interesami przyszłych zjednoczonych Niemiec. Wcześniejszą propolską euforię zastąpił nie tylko brak wsparcia
i zrozumienia dla sprawy polskiej lecz widoczna niechęć do Polaków. Większość
posłów, w tym także demokraci i liberałowie, opowiedziała się za „zdrowym
niemieckim egoizmem narodowym”, m. in. także za silnym państwem pruskim
i sojuszem z Rosją oraz Austrią. Zdecydowanie opowiedziano się ponadto przeciw Z. Grot, Działalność posłów polskich w sejmie pruskim 1848-1850, Poznań 1961, passim.
16