Labor omnia vincit. Życie i dokonania Hipolita Cegielskiego( 1813-1868)
47
dziedziny wiedzy. Działalność ta przypadła na lata 1841-1843, przyczyniając się do znacznego ożywienia umysłowego w mieście i aktywizacji polskiej inteligencji.
Jednocześnie nie zaniechano formalnych wniosków sejmowych. Z kolejnym wystąpił w 1843 r. ziemianin Wojciech Lipski, dziedzic Lewkowa pod Ostrowem, zachęcony powodzeniem wcześniejszej inicjatywy utworzenia gimnazjum w Ostrowie. Szczegółowy i dobrze uzasadniony projekt zorganizowania uniwersytetu w Poznaniu stał się w Wielkim Księstwie głośny i przyniósł jego autorowi uznanie wśród rodaków. Petycja trafiła po jakimś czasie do Berlina, gdzie została odrzucona, głównie z powodu negatywnej opinii ówczesnego naczelnego prezesa Wielkiego Księstwa Poznańskiego Moritza Beurmanna, który wątpił przede wszystkim w możliwość skompletowania polskojęzycznej kadry naukowej dla uczelni a także rekrutacji odpowiedniej liczby studentów( m. in. w Gimnazjum św. Marii Magdaleny uzyskiwało rocznie maturę średnio niewiele ponad dwudziestu uczniów, a często nawet mniej). Najistotniejszy był wszakże argument natury politycznej, polski uniwersytet były – jak mniemał pruski urzędnik – ostoją polskości i miejscem kontestacji, a z pewnością także irredenty antyniemieckiej. Projekt został zatem ostatecznie odrzucony w grudniu 1845 r. 7
Kolejny etap zmagań przypadł po okresie przemian politycznych lat 1846-1848, czasów zbrojnej konspiracji na ziemiach polskich i Wiosny Ludów. Areną walki stał się wówczas utworzony w 1848 r. sejm pruski w Berlinie. Jednym z posłów polskich był August Cieszkowski, znany myśliciel, autor rozpraw filozoficznych i odważny krytyk pruskiego systemu rządów opartych na łamaniu praw i przemocy. Po raz pierwszy złożył swój wniosek w marcu 1851 r., motywując go, podobnie jak poprzednicy, swoistym upośledzeniem Księstwa Poznańskiego, jedynej wówczas pruskiej prowincji nie posiadającej wyższej uczelni. Sejmowa komisja oświatowa odrzuciła jednak argumentację posła polskiego, używając podobnych jak dawniej kontrargumentów o braku kadry i dostatecznej liczby studentów mogących podjąć studia w Poznaniu. Nie zrażony niepowodzeniem Cieszkowski kilkakrotnie ponawiał swój wniosek, po raz ostatni w styczniu 1855 r., lecz także bez powodzenia. Do sprawy powrócił raz jeszcze w kolejnej swej kadencji poselskiej w wystąpieniu z 14 maja 1861 r. Przyczyny niepowodzeń były zróżnicowane, prócz stałej niechęci rządu pruskiego złożył się na nie także i brak zrozumienia ze strony wielu kolegów posłów, nie zawsze doceniających potrzebę walki o szkołę wyższą. Wiele czasu pochłaniały bowiem duże znaczenie mające dla polskiej społeczności zmagania o oświatę elementarną, a nade wszystko o szkolnictwo średnie w Wielkim księstwie Poznańskim. Cieszkowski – intelektualista – bez wątpienia spoglądał dalej niż wielu mu współczesnych 8.
7
S. Z. Gołębiowski, Starania polskie o uniwersytet w Poznaniu w XIX wieku, „ Studia i Materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza( Poznań) 1957), t. 3, z. 2, 29-58.
8
Z. Grot, Starania Augusta Cieszkowskiego o polski uniwersytet w Poznaniu, [ w:] Opuscula Casimiro Tymieniecki septuagenario dedicata, Poznań 1959, s. 73-94.