Labor omnia vincit . Życie i dokonania Hipolita Cegielskiego ( 1813-1868 )
47
dziedziny wiedzy . Działalność ta przypadła na lata 1841-1843 , przyczyniając się do znacznego ożywienia umysłowego w mieście i aktywizacji polskiej inteligencji .
Jednocześnie nie zaniechano formalnych wniosków sejmowych . Z kolejnym wystąpił w 1843 r . ziemianin Wojciech Lipski , dziedzic Lewkowa pod Ostrowem , zachęcony powodzeniem wcześniejszej inicjatywy utworzenia gimnazjum w Ostrowie . Szczegółowy i dobrze uzasadniony projekt zorganizowania uniwersytetu w Poznaniu stał się w Wielkim Księstwie głośny i przyniósł jego autorowi uznanie wśród rodaków . Petycja trafiła po jakimś czasie do Berlina , gdzie została odrzucona , głównie z powodu negatywnej opinii ówczesnego naczelnego prezesa Wielkiego Księstwa Poznańskiego Moritza Beurmanna , który wątpił przede wszystkim w możliwość skompletowania polskojęzycznej kadry naukowej dla uczelni a także rekrutacji odpowiedniej liczby studentów ( m . in . w Gimnazjum św . Marii Magdaleny uzyskiwało rocznie maturę średnio niewiele ponad dwudziestu uczniów , a często nawet mniej ). Najistotniejszy był wszakże argument natury politycznej , polski uniwersytet były – jak mniemał pruski urzędnik – ostoją polskości i miejscem kontestacji , a z pewnością także irredenty antyniemieckiej . Projekt został zatem ostatecznie odrzucony w grudniu 1845 r . 7
Kolejny etap zmagań przypadł po okresie przemian politycznych lat 1846-1848 , czasów zbrojnej konspiracji na ziemiach polskich i Wiosny Ludów . Areną walki stał się wówczas utworzony w 1848 r . sejm pruski w Berlinie . Jednym z posłów polskich był August Cieszkowski , znany myśliciel , autor rozpraw filozoficznych i odważny krytyk pruskiego systemu rządów opartych na łamaniu praw i przemocy . Po raz pierwszy złożył swój wniosek w marcu 1851 r ., motywując go , podobnie jak poprzednicy , swoistym upośledzeniem Księstwa Poznańskiego , jedynej wówczas pruskiej prowincji nie posiadającej wyższej uczelni . Sejmowa komisja oświatowa odrzuciła jednak argumentację posła polskiego , używając podobnych jak dawniej kontrargumentów o braku kadry i dostatecznej liczby studentów mogących podjąć studia w Poznaniu . Nie zrażony niepowodzeniem Cieszkowski kilkakrotnie ponawiał swój wniosek , po raz ostatni w styczniu 1855 r ., lecz także bez powodzenia . Do sprawy powrócił raz jeszcze w kolejnej swej kadencji poselskiej w wystąpieniu z 14 maja 1861 r . Przyczyny niepowodzeń były zróżnicowane , prócz stałej niechęci rządu pruskiego złożył się na nie także i brak zrozumienia ze strony wielu kolegów posłów , nie zawsze doceniających potrzebę walki o szkołę wyższą . Wiele czasu pochłaniały bowiem duże znaczenie mające dla polskiej społeczności zmagania o oświatę elementarną , a nade wszystko o szkolnictwo średnie w Wielkim księstwie Poznańskim . Cieszkowski – intelektualista – bez wątpienia spoglądał dalej niż wielu mu współczesnych 8 .
7
S . Z . Gołębiowski , Starania polskie o uniwersytet w Poznaniu w XIX wieku , „ Studia i Materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza ( Poznań ) 1957 ), t . 3 , z . 2 , 29-58 .
8
Z . Grot , Starania Augusta Cieszkowskiego o polski uniwersytet w Poznaniu , [ w :] Opuscula Casimiro Tymieniecki septuagenario dedicata , Poznań 1959 , s . 73-94 .