190
Recenzje i noty bibliograficzne
ul. Kresową na A. Siemiradzkiego9. Nie zamieszczono przy tym jakiegokolwiek
planu miasta, który ilustrowałby etapy dokonywanych zmian ich nazw, zwłaszcza
tych po 1989 r. Mankamentem jest także przy tym brak podawania lokalizacji, choćby najważniejszych urzędów, instytucji i dużych przedsiębiorstw w mieście.
Należy jeszcze zwrócić uwagę na fakt, że pominięto (może tylko przypadkowo)
wiele cennych pod względem informacyjnym, dla poruszanych tu zagadnień, materiałów archiwalnych (zwłaszcza z lat 40. XX w.), zdeponowanych w Archiwum
Pańtwowym w Poznaniu. Sondażowa kwerenda w zasobach tej instytucji, przeprowadzona przez piszącego te słowa, ujawniła sporą ilość dokumentów (blisko
300 jednostek archiwalnych, w ponad 30 zespołach), związanych tematycznie
bezpośrednio z Piłą (a także powiatem pilskim), do których nie dotarli autorzy
wspomnianej publikacji10.
Zatem w przyszłej publikacji należałoby wykorzystać przynajmniej część
z wymienionych materiałów. W przypadku omawiania walk o miasto w 1945 r.
nie można pominąć, co najmniej zasobów archiwów niemieckich, choćby w pozyskaniu nielicznych, ale bardzo cennych informacyjnie realcji bezpośrednich
uczestników tych wydarzeń11.
Poza tym, w ostatnich kilku latach ukazały sie publikowane np. na łamach
Schneidemuehler Heimatbrief wspomnienia Niemców, byłych mieszkańcow Piły,
szczegółowo opisujących sytuację w oblężonym mieście i przebieg samej ich ewakuacji na zachód12. To samo dotyczy co najmniej kilku ciekwszych publikacji na
temat końcowego etapu wojny, które pozwalają na szerszą ocenę wydarzeń (także
na tym obszarze) z przełomu 1944/4513.
Pominiętym, za to bardzo cennym źródłem na ten sam temat, są zapiski
z dziennika, prowadzonego przez ks. Jana Klimkowskiego (1928-2009), wówczas 16-letniego robotnika przymusowego, przybyłego tutaj w listopadzie 1944
r. z Generalnego Gubernatorstwa14.
Należy jeszcze dodać, że do chwili obecnej w Pile znajdują się ulice, które zachowały nazwy
z „minionej epoki”, np. Bohaterów Stalingradu, Mariana Buczka, Olega Matwiejewa, Aleksandra
Siemiradzkigo, Walki Młodych; istnieje także tutaj Plac 9 Maja.
10
Aneks nr 1.
11
W Bundesarchiv- Lastenaugleicharchiv Bayeruth (Bawaria) zdeponowana jest m.in. relacja płk.
Johanna Albrechta von Bonina). Należy jeszcze dodać, że na forach interenotwych pojawia się teraz
coraz więcj informacji na ten temat, a rolą rzetelnego badacza jest poddać je krytycznej analizie i
ocenie.
12
Np. U. Galow „Der Letze Zug aus Schneidemuehl“ [w:] Schneidemuehler Heimatbrief nr III/
IV, 2009, s. 11; por. A.M.Hackenberger „Tagebuch 1945. Aufzeichnungen nach der Flucht aus
Schneidemuehl“, Berlin 2004.
13
Por. m.in. W. Dallmann/F.W. Kremer „Geflohen-Geblieben-Vertrieben: Pommern 1945“, Leverkusen 1994, U. Saft „Krieg im Osten – Das bittere Ende jenseits der Weichsel bis Oder und Neisse“,
Walsrode 2002; E. Murawski „Der Kampf um Pommern“, Beltheim 2010.
14
A. Giese, Piła to także moje miasto; wywiad z ks. Janem Klimowskim przeprowadzony przez
autora w Starej Błotnicy (k. Radomia) we wrześniu 1997 r. [w:] „Tygodnik Pilski“, nr 6/1998, s. 22-23.
9