ORIENTAL STUDIES IN ARMENIA VOLUME 3 Արևելագիտությունը Հայաստանում, հատոր 3 | Page 86
աննշույթ են։ Ի տարբերություն հին և նոր խուռիերենի՝ այստեղ -š/ž
ցուցիչը հանդես է գալիս ոչ թե էրգատիվ (անցողական բայերի ենթակայի
հոլով էրգատիվ տիպաբանության լեզուներում), այլ կրավորական/օբյեկ-
տակենտրոն նախադասություններում գործող անձն արտահայտող թեք
հոլովի դերում: Հին խուռիերենում այդ ցուցիչը հանդես է գալիս թե՛ էրգա-
տիվ, թե՛ թեք հոլովի իմաստով, մինչդեռ նոր խուռիերենում և ուրար-
տերենում այն պահպանում է միայն էրգատիվ հոլովի իմաստը: Ելնելով
բայի էրգատիվ խոնարհման ցուցիչների և ստացական դերանվանական
ածանցների ծագումնաբանական կապից՝ կարող ենք ենթադրել, որ
էրգատիվ հոլովի ցուցիչը սկզբնապես արտահայտել է սեռական/ստա-
ցական/հարաբերական հոլովի իմաստ: Ուստի կարելի է եզրակացնել, որ
խուռի-ուրարտական նախալեզվում առկա էին սեռական հոլովի երկու
տարբեր ցուցիչներ` խուռիերենից և ուրարտերենից մեզ հայտնի *-we (>
խուռ. -we, ուր. -y) և *-š 1 :
Զգալի նմանություն է նշմարվում ուրարտերենի և հին խուռիերենի
միջև, հմմ. բացարձակ հոլովի հոգնակի թվի արտահայտումը 3-րդ դ. Հոգ-
նակի անձնական դերանվանական ածանցի (խուռ. –l(la), ուր. -le) միջո-
ցով, ժամանակի քերականական կարգի բացակայությունը, կերպային
(կատարյալ : անկատար) տարբերությունների արտացոլումը բացառապես
անցողական բայերում, կատարյալ կերպի և անիրական եղանակների
կրավորական/օբյեկտակենտրոն բայաձևերում վիճակի բայերի ցուցիչ -o-
թեմատիկ ձայնավորի ներկայությունը։ Միևնույն թեմատիկ ձայնավորի
գործածությունից թե՛ անցողական բայերի կատարյալ կերպի և թե՛ ան-
ցողական բայերի կրավորական ձևերում հետևում է, որ կատարյալ կերպի
անցողական բայերի խոնարհման հիմքում ընկած են կրավորական
ձևերը 2 :
Նոր խուռիերենի համար բնորոշ է կերպային համակարգի փոխա-
րինումը ժամանակի քերականական կարգով, որն ընդգրկում էր ո չ միայն
անցողական, այլև անանցողական բայերը: Ներկա ժամանակի աննշույթ
ձևերին հակադրված էին անցյալի -ož- և ապառնիի -ed-ցուցիչները, որոնք
ավելի վաղ շրջանում հանդես էին գալիս հիմքակազմիչ ածանցների դե-
րում:
Ժամանակին առաջ քաշված վարկածը, որ խուռիերենն ու ուրարտե-
րենը պատկանում են հյուսիսարևալակովկասյան լեզվաընտանիքին 3 ,
1
Այդ մասին մանրամասն տե՛ս Khachikyan 2014:
Տե՛ս Хачикян 2014: 170-171:
3
Տե՛ս Diakonoff-Starostin 1986:
2
86