ORIENTAL STUDIES IN ARMENIA VOLUME 3 Արևելագիտությունը Հայաստանում, հատոր 3 | Page 73

մինչև վաղ պետականությունների առաջացումը:
Արմատապես փոփոխված իրավիճակը համակարգի պատաս-
խանն էր ձևավորված հանգամանքներին 1 և բովանդակային նոր կառույցի՝
կառույցի՝ էվոլյուցիոն տեսակետից հեռանկարային մոդելի 2 , տվյալ
դեպքում՝ պետականության առաջացման պատճառ:
Անշուշտ, վաղ պետական միավոր հասկացությունն անհնար է
սահմանափակել
կարծրացած
գաղափարախոսական
սխեմաների
պրոկրուստյան մահիճի շրջանակներով. ավանդական տեսություններից 3 ,
բայց ներկայումս առաջ են քաշված վաղ պետականությունների տի-
պաբանության բազմաթիվ տարբերակներ 4 , և նույնիսկ պետության հատ-
կանիշների պարագայում տարընթերցումները բազմազան են 5 :
1
Назаретян 2004а: 325.
Гринин 2007.
3
Ավանդական հայացքները և տեսությունները կարելի է բնութագրել հետևյալ
չափանիշներով. առկա է «նախապետական հասարակություն - պետություն»
միագիծ սխեմա, ենթադրվում է հետնախնադարյան հասարակությունների
զարգացման միակ իրական էվոլյուցիոն ուղղություն՝ դեպի պետություն, զար-
գացման յուրաքանչյուր փուլ անխուսափելի է գործնականորեն ցանկացած
նախապետական հասարակության համար, և, վերջապես, ցանկացած նույ-
նիսկ ոչ զարգացած պետություն, որպես կանոն, ավելի բարդ է, քան ցանկա-
ցած ոչ պետական հասարակություն (Гринин и др. 2006:12):
4
Կլասսենն ու Սկալնիկն առաջարկում են սաղմնային, տիպիկ և անցումային
վաղ պետականություններ (Claessen&Skalnik 1978), Կրադինն առաջարկում է
չհրաժարվել մարքսիստական դրույթից, որ տնտեսության ձևն է կանխորո-
շում սոցիալական կազմակերպության ձևը (Крадин 1995а: 14), նաև նշվում է
որ Ջ.Ստյուարդի հետևորդները մշակել են բազմագիծ մոդել, որտեղ հաշվի
են առնված էկոլոգիական բոլոր գործոնները (Sanders&Webster 1978): Էկոլո-
գիական չափանիշներից ելնելով (մերձարևադարձային, «մեծ գետերի» բեր-
րի շրջաններ և չափավոր էկոլոգիական գոտիներ՝ մետաղյա գործիքների
շեշտադրումով)՝ տիպաբանության իր տարբերակն առաջարկել է Յու.Պավ-
լենկոն (Павленко 1989): Երկաթի՝ պոլիսային կառուցվածքում ունեցած դերի
մասին տե'ս Фролов 1988: Երեք տարբերակ նշում է Լ.Կուբբելը՝ ռազմական,
արիստոկրատական և պլուտոկրատական (Куббель 1988: 134-135): Պոլիտո-
գենեզի տարբեր մոդելներ առաջարկում է Ի.Դյակոնովը (Дьяконов 1989: 35-
51; նաև՝ Дьяконов 1994):
5
Ոմանք գտնում են, որ «առայժմ չկա միասնական տեսակետ, թե որ պոլի-
տիան պետք է համարել պետականություն, և սոցիոմշակութային բարդու-
թյան որ աստիճանն է տարանջատում նախապետական հասարակություն-
ները պետական հասարակություններից (Гринин и др. 2006: 7):
2
73