ORIENTAL STUDIES IN ARMENIA VOLUME 3 Արևելագիտությունը Հայաստանում, հատոր 3 | Page 39

2. Պաղատի սրբավայրը կապվում է Արամազդի, Աստղիկի (լեռան
գագաթին) և վիշապների (Բութ բնակավայրի մոտ) պաշտամունքի հետ:
Այդ երեքի միջև որոշակի կապ գոյություն ունի. հետազոտողների մեծ
մասը վիշապների պաշտամունքն առնչում են արական՝ ցլային (Արա,
Արամազդ, Վահագն, Տիր) 1 և իգական՝ ձկնային (Աստղիկ, Անահիտ) 2 կեն-
դանակերպի հետ: Այս իմաստով չի բացառվում, որ դարերի ընթացքում
ցուլ-ձուկ կենդանակերպ վիշապները վերածվել են մարդակերպ Արա-
Աստղիկի: Պատմաազգագրական տվյալների վերլուծությունը ցույց է
տալիս, որ և՛ Արայի, և՛ Աստղիկի պաշտամունքը հիրավի կապված է եղել
բարձրադիր կետերի հետ 3 :
1
2
3
մեհյանը, և որը Ս. Գրիգոր Լուսավորիչը կործանել է՝ տեղը նվիրելով Ս.
Առաքելոց վանքին: Վերջինս գտնվում էր լեռան հյուսիսային կողմում, իսկ
հարավային լանջին բխում էր Կորեկ կոչվող աղբյուրը: Տիրինկատար
(Տիրակատար, Վիշապ, Վիշապ քաղաք, Տիրակ, Ծիրինկատար, Օձ) է կոչվել
նաև ոչ հեռու՝ Աշտիշատի մոտ գտնվող քաղաքը, որը, ըստ Հովհան
Մամիկոնյանի, կառուցել են Դեմետրե և Գիսանե եղբայրները՝ անվանելով
Վիշապ, քանի որ այն Վիշապաքաղ Վահագնի մեհյանի մոտ էր գտնվում
(Thierry 1976: 237; Вардумян 1991, 109: 112-113; հմմտ. Մելիք-Փաշայան
1963: 39, 109; Петросян 2004: 123): Ի դեպ, ըստ ավանդության, Տի-
րինկատարի Ս. Առաքելոց վանքում է թաղված նույն ինքը Խորենացին (Ա-Դօ
1912: 116):
Ղափանցյան 1945; Капанцян 1952; Հմայակյան 2004; Քոչարյան 2005: Այս
աստվածությունների շարքում անպայման պետք է հիշատակել ուրարտական
աղբյուրների վիշապ-աստվածություն Կուեռային, որն իր վիշապակերպու-
թյամբ և մարդակերպությամբ կարող էր միավորել վիշապների զարգացման
տարբեր փուլերը (Հմայակյան 1990): Կարելի է այստեղ հիշել նաև Միհրի
անունը, որը մի կողմից կապվում է քարայրերի հետ, մյուս կողմից էլ՝ քարայ-
րերում ապրող Օղուզ դյուցազունների հետ (Ավդալբեգյան 1969: 25-26, 30՝
Պաղատի և Բութի համատեքստում. հմմտ. նաև Սահակյան 2014: 17-26).
Վերջիններս հաճախ առնչվում են մեգալիթյան շինությունների և վիշապ կո-
թողների հետ:
Աբեղյան 1941 (Պաղատի սրբավայրի համար տե՛ս էջ 75): Անահիտի հետ է
կապում վիշապների պաշտամունքը և վիշապաքարերը հատկապես Ատրպե-
տը (հմմտ. օրինակ՝ Ատրպետ 1929: 56): Պատահական չէ, որ Դարբնաց
քարի մոտ՝ Տիրինկատարում, ինչպես նաև Ծոփաց Անահտայ աթոռ կոչված
լեռան (Քեոշկեր կամ Քեոշմեր) վրա կային Անահիտի պատկեր/արձաններ
(Ալիշան 2002: 138; Տաղավարեան 1909: 70):
Աստղիկի համար մանրամասն տե՛ս Սիմոնյան 2013: 237՝ Պաղատի համա-
պատասխան ժողովրդական ավանդույթներում հիշվելը հմմտ. էջ 233,235,
39