ORIENTAL STUDIES IN ARMENIA VOLUME 3 Արևելագիտությունը Հայաստանում, հատոր 3 | Page 188
ներկայիս Թանահատ վանքի մոտ կանգնեցնել իր հաղթական ար-
ձանագիր կոթողը: Վերջինս ոչ միայն կարևոր տեղեկատվություն է
պարունակում Վանի թագավորության (Ուրարտուի) գերիշխանության
շրջանում պատմական Սյունիքում և մասնավորապես ժամանակակից
Սիսիան քաղաքին հարակից տարածքներում մ.թ.ա. VIIIդ. վերջին և VIIդ.
առաջին քառորդին տեղի ունեցած դեպքերի մասին, այլև հնարավո-
րություն է ընձեռում տեղանվանական վերակազմություններ իրակա-
նացնելու: Ըստ այդմ, բացառիկ նշանակություն ունի Էթիունի (Էթիուխի)
համադաշնության Ծուլուկու երկրանվան հիշատակումը, որը մասնագետ-
ների կարծիքով տեղորոշվում է Սիսիանի տարածաշրջանում և ուղղա-
կիորեն կապված է միջնադարյան Սյունիքի Ծղուկ գավառի անվան հետ 1 :
Արձանագրության մեջ հիշատակվող Ծուլուկու երկրի Իրդուա և Ամուշա
քաղաքների անվանումների արձագանքները ևս, Ն.Հարությունյանի
կարծիքով, հնարավոր է նկատել Սյունիքի Ծղուկ գավառում XIVդ. պատմիչ
Ստ. Օրբելյանի հիշատակած Մուցք, Արիտ և Արթեք բնակավայրերի
անուններում 2 :
Սարդուրի II-ի և Արգիշթի II-ի վերը քննարկված տեքստերը մեզ
ներկայացնում են նաև Ծուլուկու երկրի երկու առաջնորդների (գուցե՝
արքաների) անունները՝ Ուերդա և Զազինու, ովքեր շուրջ 50-60 տարվա
տարբերությամբ իշխել են Ծուլուկու երկրում: Այսօր առայժմ որևէ որոշակի
փաստ չկա հիմնավորելու վերջիններիս իշխանական հերթափոխությունը
(նրանց միջև պետք է որ 2-3 սերնդի տարբերություն լինի) կամ ազգակ-
ցական - ժառանգական կապը, սակայն հավանական է թվում այն հան-
գամանքը, որ և՛ Սարդուրի II-ի մ.թ.ա. 751-750թթ. արշավանքից հետո, և՛
Արգիշթի II-ի օրոք՝ մ.թ.ա. VIIIդ. վերջին կամ մ.թ.ա. VIIդ. սկզբին (երբ
Վանի թագավորության արտաքին և ներքաղաքական իրավիճակը բարդ
էր) Ծուլուկու երկրի ներքին կառավարումը մնացել է տեղի վերնախավի
ձեռքում: Ավելին, Սարդուրի II-ի կողմից մ.թ.ա. VIIIդ. կեսին քննարկվող
տարածքից տարված 8525 գլուխ խոշոր և 18000 գլուխ մանր եղջերավոր
անասունների, գերեվարված 3500 պատանիների, 15000 կանանց և 4000
զինվորների ընդհանուր քանակը (դրան ավելացրած Արգիշթի II-ի մ.թ.ա.
VIII դ. վերջի կամ մ.թ.ա. VIIդ. սկզբի ավարը) վկայում է տեղում մ.թ.ա. VIII-
VIIդդ. ձևավորված, տնտեսական զգալի հնարավորություններ, ինչպես
1
2
Арутюнян 1981: 78-79; Арутюнян 1983: 217-218; Арутюнян 1985: 236-237;
Ստեփաննոս Օրբելեան 1910: 325, 509; Աբրահամյան 1944: 350; Երեմյան
1963: 109, 110; Ստեփանոս Օրբելյան 1986: 394, 395:
Арутюнян 1983: 218.
188