ORIENTAL STUDIES IN ARMENIA VOLUME 3 Արևելագիտությունը Հայաստանում, հատոր 3 | Page 174

ավելի վաղ Է վկայված, քան իրականացվել Է Աստվածաշնչի հայերեն
թարգմանությունը ... Այսինքն՝ Թորգոմի հայոց նախահայր լինելու
գաղափարը V դարի հայ մատենագրության մեջ ծագած մի գաղափար չէ՝
հղացած սոսկ Աստվածաշնչի թարգմանության ներքո, այլ այն գոյություն է
ունեցել արդեն ավելի վաղ, նախագրական շրջանում» 1 ։
Թորգոմի որդիների նույնացումը հայերի հետ առկա է IIIդ. հեղինակ
Հիպպոլիտոս Հռոմեացու` մոտ 234/235թ. գրած «Քրոնիկոնում», որտեղ
կարդում ենք՝ «47. Thorgoman, a quo Armenii 2 (ինչպես նաև՝ «66.
Thorgoma, de quo Armenii» և «173. Thargama, ex quo Armeni» 3 )»։ Իսկ
վերջինիս զուգահեռ հունարեն տեքստում՝ «68. Θωργαμά α'φ'οι'
'Αρμένιοι» 4 ` «Թորգոմա, որից (են) հայերը»: Այսպիսով, Հիպպոլիտոսը
հայերի ծագումը բխեցնում է Թորգոմից: IVդ. իր «Քրոնիկոնում» նույնն է
անում նաև Եվսեբիոս Կեսարացին՝ «Թորգոմ, և ի նմանէ Հայք» 5 , իսկ Vդ.՝
Թեոդորետ Կիպրացին և այլք։
Հայ միջնադարյան աղբյուրները
Հայ պատմիչների երկերում Տուն Թորգոման նույնական կամ
համարժեք է Հայաստանին 6 ։
Առաջին հայ պատմիչը, ում երկում հանդիպում ենք «տուն, ազգս
Թորգոմայ» արտահայտությունը, Ագաթանգեղոսն է 7 , ապա Փավստոս
Բուզանդը. «...յիշցուցիչք պատմութեանց ազգացն Հայաստան աշխարհին
որդւոց Թորգոմայ...» 8 ։
1
Սարգսյան 1992։ 47։
Die Chronik des Hippolytos 1906։ 47, S. 52.
3
Die Chronik des Hippolytos 1906։ 66, 173, S. 53.
4
Die Chronik des Hippolytos 1906։ 68, S.52.
5
Եւսեբի Պամփիլեայ 1818։ 12։
6
Մովսիսի Խորենացւոյ 1913։ I,5; Յովհաննու կաթողիկոսի Դրասխանա-
կերտցւոյ 1996։ 14-16; Дьяконов 1968։ 178-189, 227-229։ Հայ միջնադարյան
պատմիչների երկերում, նաև վրացական աղբյուրներում անվան օգտագործ-
ման համար տե՛ս Ջանոյան 1990։ 34-40։
7
Ագաթանգեղայի Պատմութիւն Հայոց 1983: § 116 «Ընթերցեալ զԹորգոմայ
ազգիս, զՀայաստան աշխարհիս...»; § 776 «...յԱյրարատեան գաւառին, ի
թագաւորանիստ կայեանսն, բղխեցին Հայոց տանն Թորգոմայ շնորհք քա-
րոզութեան Աւետարանին ...»; § 796 «... յաշխարհիս Հայոց տանս Թոր-
գոմայ...»։
8
Փաւստոսի Բիւզանդացւոյ Պատմութիւն Հայոց 1987։ 6; 8 «Յաղագս որ ինչ
յետ քարոզութեան Թադէոսի Առաքելոյ յերկիրն Հայաստան աշխարհին
2
174