ORIENTAL STUDIES IN ARMENIA VOLUME 3 Արևելագիտությունը Հայաստանում, հատոր 3 | Page 153
բար և «անիշխանության ժամանակ»-ի սկզբնատարին համարել են
252/253թթ.: Այս մեկնաբանությունը թվում է ավելի կուռ և տրամաբան-
ված. Սասանյանների մեծապետական ծրագրերում Հայաստանին վե-
րապահված դերը և հատկապես Հռոմեական Արևելքի նկատմամբ նրա
ունեցած ռազմավարական դիրքն իսկապես բացառում են, որ տևական
պայքարի արդյունքում նրան տիրանալուց հետո Սասանյաններն այստեղ
ճանաչեին տապալված արքայատան ներկայացուցչի իշխանությունը 1 :
Ռազմավարչական նպատակահարմարությունից ելնելով` այն պետք է
դրվեր գահաժառանգ և զորահրամանատար Որմիզդ-Արտաշիրի իշխա-
նության ներքո:
Որմիզդ-Արտաշիրի կողմից Հայաստանի վերջնական նվաճման
252թ. է մատնացույց անում նաև «Օգոստոսների պատմություն»-ը: Կյուրի-
դասի կենսագրության մեջ հաղորդվում է, թե սա «Մերձենալով արքա
Շապուհի հետ և դառնալով նրա դաշնակիցը`… հռոմեական երկիր
բերեց նաև Օդոմաստեսին, ապա Շապուհին» 2 : Դեռևս Թ.Նյոլդեքն իրա-
վացիորեն Odomastes-ը համարել է Ōr(o)mazdēs–Որմիզդ անվան լատի-
նականացված Oromastes ձևի աղավաղումը 3 : Այս լուծումը, որի հետ հա-
մաձայնել են նաև այլ ուսումնասիրողներ, թույլ է տալիս կարծելու, որ
Հռոմի դեմ Շապուհ I-ի երկրորդ պատերազմի սկզբներին Որմիզդ-Արտա-
շիրն ինքնուրույն ռազմական գործողություններ է իրականացրել Կապա-
դովկիայում 4 , իսկ այստեղից ուղղվել է դեպի Ասորիք` 5 հոր հետ միացյալ
1
Մեր կարծիքով անընդունելի է վիպական «Խոսրով»-ի կերպարը անդամա-
հատելը և իրական Տրդատ II-ից հետո գահաժառանգ Խոսրովին գահակա-
լության ժամանակ և տարածք հատկացնելը: Տրդատը հայոց արքան էր, որը
հանգամանքների բերումով ստիպված էր լքել իր երկիրը, իսկ Խոսրովը նրա
գահաժառանգն էր, որ հոր փախստյան պարագայում պետք է հետևեր նրան:
Պարզապես հայկական պատմական ավանդությունը տևական ժամանակի
ներգործությամբ, բանավոր հիշողությանը բնորոշ հերոսապատումի տրամա-
բանությամբ և վերջապես, Տրդատ III-ին մշակութային հերոսի տիպարին
հարմարեցնելու հրամայականով նախ «գահ է շնորհել» վերջինիս հորը`
Խոսրովին, ապա նրան է վերագրել Տրդատ II-ի գործունեությունը և վերջա-
պես նույն նպատակադրումով նրա փախուստը վերափոխել հարազատի
(ըստ Եղիշեի` եղբոր)` Սուրենյան (Արշակունի) Անակի կողմից դավադիր
սպանությամբ:
2
SHA, Tyranni Triginta, II, 2.
3
Nöldeke 1878: 69, Anm.1.
4
Rostovtzeff 1943: 26, 42:
5
Weber 2007: 418; Shayegan 2004: 463.
153