ORIENTAL STUDIES IN ARMENIA VOLUME 3 Արևելագիտությունը Հայաստանում, հատոր 3 | Page 131
նադարձային *jê ձևից կազմված դերբայական *rê-to- հիմքից՝ ուղղա-
կանում հատուկ անունների յ-ի սովորական կորստով և թեք հոլովների
համաբանական, «ի»-ով հիմքով՝ Արա, Արայի, և իր սկզբնական իմաստով
պիտի նշանակեր «հարուցյալ, վեր կացած, հարություն առած» 1 :
Փաստորեն երկու ուսումնասիրողներն էլ մի փոքր տարբերու-
թյամբ ընդունում են, որ հայկական Արա դիցանվան հիմքում ընկած է *rê-
to- արմատը: Նույն արմատն է ընկած նաև, ինչպես նշեցինք վերևում,
խեթական D Araš-ի հիմքում: Այս մեկնաբանությունները գալիս են հաս-
տատելու այն տեսակետը, որ այս երկու աստվածությունները, հնարավոր
է, փոխառնչություններ են հանդես բերում:
Ընդհանրապես այլ հնդեվրոպական, մասնավորապես հնդիրա-
նական առասպելաբանություններում օրենքի, իրավունքի պահպանման
գործառույթներով օժտված աստվածություններն ունենում են նաև Արևի
աստծո հատկանիշներ: Օրինակ՝ հին իրանական Միթրան, որի անունը
մեկնաբանվում է հենց որպես «դաշինք, համաձայնություն», հանդես է
գալիս նաև որպես Արևի աստված: Պտղաբերության և արևի պաշտա-
մունքի գործառույթներն առավել բնորոշ են արևմտյան միթրայիզմին,
ինչպես նաև նրանց ժառանգորդը հանդիսացող հայկական Միհրին: Այս
ամենից կարելի է հնարավոր ենթադրություն անել, որ խեթական D Araš-ը,
որի անվան ստուգաբանությունը հնարավորություն է տալիս նրան
վերագրելու «իրավունքի և բարոյականության» հատկանիշներ, հնդ-
իրանական ու արևմտյան Միթրայի և հայկական Միհրի նման կարող էր
ունենալ նաև պտղաբերության աստծո գործառույթներ, ինչը գործառու-
թային առումով նրանց հարազատացնում է հայկական Արայի հետ:
Հաջորդը «աստուած» բառի հնարավոր խեթա-լուվիական ստու-
գաբանություններն են:
Օրինակ՝ Վ.Խաչատրյանը հայերեն «աստուած» բառը բխեցնում է
խեթական հիերոգլիֆիկ արձանագրություններում հիշատակվող Á-s-ta-wa-
su-s աստծո անունից, որը թարգմանում է որպես «Աստա քաղաքի
բարության Á-s-ta-wa-su-s աստված» 2 : Այս տեսակետն ընդունելի կլիներ,
եթե հիմնավորվեր, թե ինչու են հայերը փոխառել Աստա քաղաքի բա-
րության աստծո անունը, սակայն այդ առումով հիմնավոր փաստարկներ
չեն բերվում: Ժամանակին Գ. Ջահուկյանը ևս փորձել է հայ «աստուած»
բառի ստուգաբանությունը գտնել խեթա-լուվիական լեզուներում: Նա
առաջարկում է հիեր. խեթերեն (լուվիերեն) Á-s-ti-wa-su-s անձնանունը և
1
2
Ջահուկյան 1992: 18:
Խաչատրյան 1967: 76-78:
131