ORIENTAL STUDIES IN ARMENIA VOLUME 3 Արևելագիտությունը Հայաստանում, հատոր 3 | Page 120
նակն իջել է իր ծրագրած բախման վայրը՝ «Արտազու» (նոյն՝ Աւարայրի)
դաշտ, անցկացրել զօրատես (ըստ Եղիշէի՝ 66 հազ. հեծեալ ու հետեւակ)
եւ նախապատրաստել տարածքը։ Սահմանային Հերում կիտուող պարսիկ-
ներն ու «ուրացողները» նախ ձգտել են մեծաքանակ ուժի ցուցադրումով եւ
քրիստոնէութեան թոյլատրման կեղծ (յամենայն դէպս՝ վստահելի չերաշ-
խաւորուած) խոստումով կոտրել հայերի դիմադրելու կամքը եւ լոկ դրա
տապալումից յետոյ են դասական ռազմերթի կարգով շարժուել դէպի Ար-
տաշատ մայրաքաղաք։ Իրենց դէմ ուղարկուել է Արտազի տէր Ամատունի-
ներից Առանձար սեպուհի մոբիլ ջոկատը (2 հազ. հեծեալ), որը մեծ վնաս-
ներ է պատճառել մթերք ամբարող (ֆուրաժիր) խմբերին, ապա Պարսից
բանակն իր յետեւից «բերել» վաղօրօք ընտրուած վայրը («զոր ընտրեաց
յաղագս երկիւղի զաւրացն Հայոց»)՝ «ի շրջափակ տեղի Տղմուտ դաշտին» 1 ։
Պարսիկներին թոյլ են տուել անցնել Աբարաբաշիի գետանցը,
բայց յաջորդ գետանցի դիմաց նրանք տեսել են զինավառ Հայոց գնդերին,
ում ողջ տեսքն ասում էր, որ լոկ իրենց յաղթելու դէպքում թշնամին կը շա-
րունակի ճանապարհը՝ առաջ կամ յետ։ Անշուշտ, Վարդանի խնդիրը հա-
կառակորդին պարզապէս ռազմերթի վրայ անսպասելի դիմաւորելը չէր
(Մուշկանի լաւ վարժուած զօրքը պարտաւոր էր պատրաստ լինել նաեւ
նման՝ երթից անվնաս ծաւալուելու ռազմագործողութեանը), այլ նրա մտա-
յղացումն էր՝ ոսոխին ճակատամարտ պարտադրել ա՛յն բնական դիրքե-
րում (կոնկրետ՝ բնական արգելք գետանցների միջեւ), որտեղ Հայոց զօրքը
կ’ունենար լիարժէք ծաւալուելու տարածք, իսկ առնուազն կրկնակի գերա-
կշռող եւ փղերով ու գումակով ծանրացած այդ ոսոխը՝ ոչ։ Նման կերպ
պարսիկներին ստիպել են սեղմուելով տեղաւորուել 3 գետանցների յետե-
ւում, ուր եւ նրանք սկսել են հնարաւորինս ծաւալուել («տարածանէր երկայ-
նէր զճակատն յերկայնութիւն դաշտին մեծի»)։ 3 գետանցների առջեւ 3 գն-
դեր դասաւորած Վարդանը, տեսնելով թշնամու «տարածուելը» (այլ ոչ թէ՝
հէնց ընթացքից կենտրոնով գրոհելը), կատարել է իր մշակած ծրագրի յա-
ջորդ քայլը. նա իր առանձնացրած չորրորդ՝ հարուածային հեծեալ գնդով
(«յանձն իւր առնոյր զգունդն չորրորդ»), ըստ ամենայնի՝ գաղտնի (այսին-
քն՝ գիշերը եւ երկու գիւղերի միջեւ գետի արեւելեան ափին իջնող բլրաշա-
րի թիկունքով) տեղափոխուել է հայկական ձախ թեւի դիրքերը, որտեղից
էլ Մայիսի 26-ի վաղ առաւօտեան («մերձեալ էր այնուհետեւ ժամ ելից արե-
1
Առանձարի գործողութիւնների վերլուծութիւնը տե՛ս Хачатурян 1992, 129; Ай-
вазян 2016, 212-215. Կը ցանկանայինք նշել, որ վերջին մենագրութիւնը յան-
գամանալից պատասխան է տալիս ծագող գրեթէ բոլոր մեծ ու փոքր հարցե-
րին եւ դրանով այլ հետազօտողի համար ստեղծում ոչ մի կարեւոր իրողու-
թիւն բաց թողած չլինելու վստահութեան մեծարժէք պատեհութիւն։
120