ORIENTAL STUDIES IN ARMENIA VOLUME 3 Արևելագիտությունը Հայաստանում, հատոր 3 | Page 117
աւուր երեք հազար հինգ հարիւր քառասուն եւ չորք այր 1 : Ինն այր ի նո-
ցանէ ի մեծ պատուաւորացն էր, վասն որոյ եւ կարի յոյժ ի խոր խոցեցաւ
Մուշկան Նիսալաւուրտ: Մանաւանդ իբրեւ ետես զանհնարին հարուածսն
երեքպատիկ զիւրոյ գնդին քան զՀայոցն, բեկաւ անկաւ զաւրութիւն ու-
ժոյն իւրոյ, եւ ոչ հանդարտէր կալ ի վերայ խորհրդոց մտացն...»:
Ղազար Փարպեցի. «[գլ. Բ.լէ, էջ 69 2 , նախ. 8-13, էջ 2265-2266] ...
առաքէր երանելի սպարապետն Հայոց Վարդան... սեպուհ մի յազգէն Ա-
մատունեաց, որում անուն էր Առանձար, իբրեւ երեք հարիւր հեծելով՝ եր-
թալ լրտեսել զբազմութիւն զաւրացն Պարսից... Եւ երթեալ Առանձար եւ
գունդն, որ ընդ նմա՝ ... զհզաւր վերջապահ թեւով միով անկեալ՝ զբազու-
մս հանէին ընդ սուր, եւ զայլս փախստականս արարեալ արկանէին ի
զաւրն Պարսից. եւ ինքեանք դարձեալ ողջանդամք հասանէին ուրախու-
թեամբ ի գունդն Հայոց... Պատմէին եւ վասն զաւրագլխացն, թէ Մուշկա-
նն Նիւսալաւուրտ եւ Դողվճն [ձեռ.՝ Դողովճն] են. տային գիտել եւ զայն եւս
սթափութեամբ հասանել ի միջոյ կողման աշխարհիս: Զոր լուեալ երա-
նելւոյ սպարապետին Հայոց եւ որ ընդ նմայն էին՝ եւս առաւել ճեպէին եր-
թալ ընդդէմ նոցա. նախ՝ վասն վաղվաղակի պատահելոյ նոցա ժամու
մարտիրոսութեան... եւ երկրորդ՝ ասէին, թերեւս անդէն ի տեղւոջն ի Հեր
եւ ի Զարեւանդ գաւառին վճարին ելք գործոյն պատերազմին, եւ ոչ ոք
լինէր արգել զաւրուն Պարսից հասանել յաշխարհն Հայոց սպանութեամբ
եւ գերելով յարձակել եւ վնասել: Եւ սոցա թէպէտ եւ ածեալ զայսպիսի ինչ
զմտաւ կամէին փութալ՝ սակայն եւս առաւել ստիպով եկեալ հասանէին
գունդն Պարսից ի գաւառն Արտազ, հուպ ի գեաւղն, որ կոչի Աւարայր, ի
շրջափակ տեղի Տղմուտ դաշտին, զոր ընտրեաց յաղագս երկիւղի զաւ-
րացն Հայոց. ամուր ապաստանի անձանց համարէին պատշաճ, եւ ի միջի
նորա ածեալ ղակիշ բանակէին:
[գլ. Բ.լթ, էջ 71-73, նախ. 1-12, էջ 2268-2269] Վասն զի մերձեալ էր
այնուհետեւ ժամ ելից արեգական, եւ գունդն Պարսից ճակատել ի պա-
տերազմն պատրաստէին եւ վառէին, եւ սուրբն Վարդան՝ տէրն Մամիկո-
նէից, բաժանեալ զիւր գունդն յերիս առաջս՝ միջոցի գնդին կարգէր գլխա-
ւոր զտէրն Արծրունեաց եւ զմարդպետն Միհրշապուհ՝ հանդերձ իշխանաւն
Արշարունեաց Արշաւրաւ եւ երանելի արամբն Արտակաւ՝ իշխանաւն Մո-
կաց, եւ այլ աւագ նախարարաւքն. եւ կողմանն աջոյ կարգէր աւագ՝ զերա-
1
Այսպիսով, ճակատամարտի վճռորոշ արդիւնքներից մէկն էլ այն էր, որ պար-
սիկների կորուստները 3,5 անգամ աւելի էին, քան հայերինը:
2
Ըստ՝ Փարպեցի 1904: Նշում ենք նաեւ «Մատենագիրք Հայոց»-ի հտ. Բ-ի
(Անթիլիաս, 2003) բնագրի էջերը եւ նախադասութիւնների համարները:
117