254
Nörolojik Bilimler Hemşireliği: Kanıta Dayalı Uygulamalar
• Ter bezleri ile ciltten sıvı kaybı için yaklaşık değer
belirtmek zordur. Sağlıklı bireyde yaklaşık kayıp
600 ml/24 saattir. Vücut ısısı yüksek olan bireylerde
buna bağlı ek kayıplar da dikkate alınmalıdır.
• Yanık veya açık cerrahi yaralar ile ilişkili kayıplar.
Mideye giren besinlerin su içeriği yaklaşık 500 ml/24
saattir, ayrıca metabolizma da 500 ml sıvı üretir. Sağlıklı bireyde bu sıvı kaynağı genellikle, solunum yoluyla gerçekleşen 400 ml’lik kaybı ve salgı yoluyla ciltten
kaybedilen 600 ml’yi dengeler. Önemli ölçüde büyük
kayıplar görülmüyorsa, bu dengeleme etkisi sayesinde
belirgin olmayan kayıplar göz ardı edilebilir.
Sıvı dengesinin fiziksel değerlendirmesi
Çizelge 16.1’de sıvı dengesinin fiziksel değerlendirmesinin bir özeti sunulmaktadır. Örneğin aşırı ishal
ve kusma, aşırı terleme, diabetes insipidusta görülen
aşırı idrar üretimi veya yetersiz sıvı alımı nedeniyle
sıvı kaybı sıvı alımından fazla olursa, vücut susuz kalır
(dehidrate olur).
Vücuttaki toplam suyun %2-5’inin kaybedilmesiyle hafif dehidratasyon belirtileri görülür. Bu belirtiler:
susuzluk, cildin ve mukoz membranların kuruması,
yoğunlaşmış idrar ve yorgunluk. Orta şiddette dehidratasyonda (Vücuttaki toplam suyun yaklaşık %5-8’i)
yukarıdaki belirtilere ek olarak yetersiz cilt turgoru,
bulantı, baş ağrısı, kas krampları görülebilir ve damar
içi hacim düşer (hipovolemi); bu nedenle, hipovolemi
belirtileri görülür (bkz. Bölüm 14). Şiddetli dehidratasyonda (Vücuttaki toplam suyun yaklaşık %8-15’i)
belirgin hipovolemi, akut böbrek yetersizliği, metabolik asidoz, buharlaşma yoluyla ısı kaybının azalmasından kaynaklanan ateş görülebilir ve ciddi bilinç kaybı
yaşanabilir.
Sıvı fazlalığı klinik uygulamalarda çok daha az görülür ve genellikle iyatrojenik kaynaklıdır. Nörolojik
durumlarda diğer nedeni, aşağıda açıklanan uygunsuz
ADH sendromudur. Sıvı fazlalığının belirtileri arasında baş ağrısı, bulantı, sersemlik ve şiddetli vakalarda
nöbetler ile koma yer alır.
Biyokimya sonuçları
Susuz kalan (dehidrate olan) hastalarda kan üresi ve
sodyum artar. Yaygın olarak görülen diğer elektrolit
dengesizliklerinin nedenleri Tablo 16.2’de özetlenmiştir. Daha kompleks sıvı ve elektrolit dengesizliklerinin
görüldüğü hastalarda dengesizliğin nedeni ve derecesinin belirlenmesinde serum ve idrar ozmolaritesinin
değerlendirilmesi yararlı olabilir (bkz. Sıvı yönetimi).
Çizelge 16.1 Sıvı dengesinin fiziksel
değerlendirmesi
• Sıvı giriş ve çıkışının kapsamlı değerlendirmesi
(bkz. Sıvı değerlendirmesi)
• Hasta susuzluk yaşıyor mu? – susuzluk vücudun
suya ihtiyaç duyduğunu gösterir.
• Cilt turgorunun değerlendirilmesi (yaşlılarda güvenilir olmayabilir) – elin dış kısmındaki cilt iki
parmak arasında sıkıştırılıp bırakıldığında hemen eski haline dönmelidir, cildin bırakıldığında eski haline dönmemesi yada uzun süre sonra
dönmesi cilt turgorunun zayıf olduğunu ve orta
şiddette dehidrasyonu gösterir.
• İdrar yoğun mu? Yoğunlaşmış idrar genellikle susuzluk göstergesidir.
• Mukoz membranların (ağız ve dil) değerlendirilmesi – membranlar nemli olmalıdır, kuru membranlar dehidratasyonu gösterir
• Hasta baş ağrısı ve/veya aşırı hassasiyet yaşıyor mu?
–hafif-orta şiddette dehidratasyonda görülebilir
• Hastanın kilosu arttı mı/azaldı mı? Su vücut
ağırlığının %60’ını meydana getirir; kiloda azalma veya artış sırasıyla dehidratasyonu ve suyun
tutulmasını (ödemi) gösterebilir
• Hasta kontipasyon yaşıyor mu? – dehidratasyonun belirtisi olabilir
Orta ile şiddetli dehidratasyon yaşayan hastalarda
hipovolemi belirtileri de görülür:
• Kapiller doluş zamanı 2,5 saniyeden fazla mı? –
düşük perfüzyonu ve olası hipovolemiyi gösterir
(orta – şiddetli dehidratasyon)
• Periferlerin sıcaklığını değerlendiriniz: - soğuk,
solgun periferler hipovolemiye tepki olarak damarların vazokonstriksiyonunu gösterebilir
• Nabız hızını ve hacmini değerlendiriniz – orta ile
şiddetli dehidratasyonda taşikardi meydana gelir ve
nabız filiformdur. Sıçrayan nabız ve juguler venöz
dolgunluk aşırı hacim yüklenmesinin işaretleridir.
• Nabzın düzenli olup olmadığını kontrol ediniz –
düzensiz nabız elektrolit dengesizliğinin bir göstergesidir (potasyum, kalsiyum ya da magnezyum)
• Kan basıncını değerlendiriniz – hipertansiyon hipovolemide başlangıçta dengeleyici mekanizma
olabilir, düşük kan basıncı dolaşım hacminin düşük olmasından kaynaklanabilir. Aşırı sıvı yüklemesi hipertansiyon olarak ortaya çıkabilir
• Santral venöz