Dişi Üreme Sisteminin
Gelişmesi ve İşlevi
HEDEFLER
■
Bu bölümü çalıştıktan sonra;
■
■
■
■
■
■
■
■
22
B
Ö
L Ü
M
Testislerin Leydig hücreleri ve Sertoli hücreleri ve overlerin korpus luteumu
ve Graff folikülleri tarafından salgılanan başlıca hormonların isimlerini
söyleyebilmeli,
Kromozomlar, hormonlar ve ilişkili faktörlerin cinsiyetin belirlenmesi ve
gelişimindeki rolünü ana hatlarıyla belirtebilmeli,
Dişi ve erkekte pubertede meydana gelen hormonal değişiklikleri özetleyebilmeli,
Perimenopoz ve menopoz sırasındaki hormon değişikliklerini ve bunların
fizyolojik etkilerini ana hatlarıyla belirtebilmeli,
Menstrüasyon döngüsü sırasında dişi üreme organlarında meydana gelen
fizyolojik değişiklikleri tanımlayabilmeli,
17β-östradiyol ve progesteronun genel yapılarını bilmeli; bunların
biyosentezini, taşınmasını, metabolizmasını ve etkilerini tanımlayabilmeli,
Hipofiz bezinin ve hipotalamusun over işlevlerinin düzenlenmesindeki rolü ile
geri bildirim döngülerinin bu süreçteki rolünü tanımlayabilmeli,
Hamilelik ve doğuma eşlik eden hormonal değişiklikleri tanımlayabilmeli,
Laktasyondaki süreçleri ana hatlarıyla belirtebilmelisiniz.
GİRİŞ
Çağdaş genetik ve deneysel embriyoloji çoğu memeli türünde
dişi ve erkek arasındaki farkların, başlıca tek bir kromozom
(Y kromozomu) ile bir çift endokrin yapıya (erkekte testislere,
dişide ise overlere) bağlı olduğunu açıkça göstermiştir. Öncü
gonadların ana rahminde testis veya overlere farklılaşması
insanlarda genetik olarak belirlenir, ancak erkek üreme
sisteminin oluşması salgı yapan, işlev gören bir testisin
varlığına bağlıdır; testis dokusunun bulunmaması halinde
dişi üreme sistemi gelişir. Erkek cinsel davranışının ve bazı
türlerde erkeğe özgün gonadotropin salgısının erken gelişme
sırasında erkek hormonlarının beyin üzerindeki etkisinden
kaynaklandığına ilişkin kanıtlar vardır. Doğumdan sonra
gonadlar puberte çağına kadar sessiz kalır. Bu dönemde ön
hipofizden salgılanan gonadotropinlerin etkisiyle çalışır hale
gelirler ve puberte çağında gonadların salgıladığı hormonlar
erişkin erkek veya dişiye özgün özelliklerin belirlenmesine
neden olur, dişide cinsel döngüleri başlatır. Dişide overlerin
işlevi bir dönemden sonra geriler, cinsel döngüler durur
(menopoz). Erkeklerde ise ilerleyen yaşla birlikte, gonadların
işlevinde yavaş bir azalma olur, fakat canlı gamet oluşturma
yeteneği korunur.
Her iki cinste de gonadların iki görevi vardır: germ
hücrelerinin yapımı (gametogenez) ve cinsiyet hormonlarının salgılanması. Androjenler maskülinizan,
östrojenler ise feminizan etki gösteren steroid yapıda
cinsiyet hormonlarıdır. İki hormon da normalde her iki
cins tarafından salgılanır. Overler çok miktarda östrojen,
az miktarda androjen salgılar, erkekte ise bunun tersi olur.
Her iki cinste de, adrenal bezin korteksinden androjenler
salgılanır ve androjenlerin bir kısmı yağ dokusunda ve
gonadlar ile adrenaller dışında kalan diğer dokularda ise
östrojenlere dönüştürülür. Overler aynı zamanda uterusun
gebelik için hazırlanmasında özel görevler yapan bir steroid
olan progesteronu salgılar.
Özellikle gebelik döneminde, overler, simfizis pubis
ligamanlarını gevşeten, serviksi yumuşatan ve böylece
391