MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 34
ՎԱՀԵ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
(ՀՀ ԳԱԱ ՊԻ)
ԲԻԱՅՆԻԼԻ-ՈՒՐԱՐՏՈՒՆ ՄԻՆՈՒԱՅԻ ՕՐՈՔ՝
ԸՍՏ Կ. Ֆ. ԼԵՄԱՆ-ՀԱՈՒՊՏԻ
Գերմանացի արևելագետ Կ. Ֆ. Լեման-Հաուպտը (1861-1938 թթ.)
Բիայնիլիում Մինուայի (մ.թ.ա. 810-786 թթ. 1 ) միանձնյա գահակալու-
թյան տարիների իրողությունները վերականգնելիս առանձնահատուկ
ուշադրություն է հատկացրել դեռևս Իշպուինիի օրոք մայրաքաղաք
դարձած 2 Տուշպայի հետագա ընդլայնման և ջրապահովման հանգա-
մանքին: Հետազոտողը կարծում է՝ Մինուան է եղել առաջին ավան-
քաղաքի հիմնադիրը Վանա միջնաբերդից հարավ 3 : Մինչ ավանի հիմ-
նումը, հարկավոր էր բնակչության համար անհրաժեշտ ջրի ապահո-
վումը, որը Մինուան լուծեց իր կառուցած ջրանցքի միջոցով 4 : Ջրանցքը
Լեման-Հաուպտը Մինուայի կառավարման ժամանակաշրջանը թվագրում է
մ.թ.ա 810-778 թթ. (տե՛ս Lehmann-Haupt C. F., Armenien einst und jetzt (այսու-
հետև՝ AEJ), Bd. II/1, Berlin-Leipzig, 1926, էջ 25): Հարկ է նշել, որ ներկայումս
Մինուայի կառավարման ժամանակաշրջանի ավանդական թվագրումը (մ.թ.ա.
810-786թթ.) պայմանական է. կառավարման ստորին տարեթիվը վիճարկելի է
(տե՛ս Fuchs A., Urarţu in der Zeit, Biainili-Urartu, The Proceedings of the Sympo-
sium held in Munich 12-14 October 2007, "Acta Iranica", 51, Peeters, 2012, էջ 150-
153, 158, Գրեկյան Ե., Արգիշթի I արքայի գահակալության տարիների վերա-
թվագրության հարցի շուրջ, Պատմա-բանասիրական հանդես, N 3, Երևան,
2016, էջ 178-190):
2 Տե՛ս AEJ, Bd. II/1, էջ 21:
3 «Սարդուրիի բերդի» մոտ գտնվող, Վանա ժայռի հարավային կողմի՝ ածխա-
թթու պարունակող, կամ՝ Վարագա լեռների լանջից սկսվող և միջնաբերդին
խմելու ջրով ապահովող աղբյուրները չէին կարող արդեն բավարարել աճող
քաղաքային բնակչությանը (տե՛ս AEJ, Bd. II/1, էջ 33-34, Bd. II/2, Berlin-Leipzig,
1931, էջ 852):
4 Խեթական թագավորությունում դեռևս երկրորդ հազարամյակում ամբարտա-
կաշինության միջոցով կառուցում էին ջրամբարներ: Բիայնիլիում արդեն մ.թ.ա.
9-րդ դարում հայտնի էր ամբարտակաշինությունը՝ ավելի կատարելագործված
ձևով: Բիայնական ամբարտակները կառուցված են երկու կամ երեք քարե
պատանման շերտերից՝ առանց ցեմենտաշաղախի, միջուկում՝ ջրից մեկու-
սացված կավ պարունակող հողի շերտերով: Աքեմենյան ամբարտակները ունեն
ջրից մեկուսացված կավ պարունակող մեկ հողե միջուկ, որն ամրացված է
1
34