MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 268

նացնել խոստացված բարեփոխումների թվում 26 :
Ամիրաների ազդեցությանը հատկապես ծանր, և թվում է՝ ան-
դառնալի հարված հասցրեց 1852 թ. նոյեմբերի 28-ի՝ վիլայեթների վե-
րաբերյալ օրենքը, որով պետք է բավական կտրուկ կերպով վերակա-
ռուցվեին գավառական վարչությունները: Նահանգապետ փաշաների
գործառութային միահեծանությունը տրոհվեց տարբեր պաշտոնյաների
միջև. նրանց կողքին հայտնվեցին զինվորական կառավարիչը (մուհա-
ֆըզ) և ֆինանսները տնօրինող պաշտոնյան (մուհասըլ կամ մալմյու-
դուր) 27 : Այս կերպ սուլթանը և Բ. դուռը կարծեք թե հասնում էին իրենց
բաղձալի նպատակին, որի համար ապարդյուն պայքար էին մղել դեռևս
XVII-XVIII դարերից սկսած, այն է՝ գավառական անհնազանդ փաշա-
ներին ու դերեբեյներին (հովտատերեր) կենտրոնական իշխանություն-
ներին ենթարկելու և նրանց ամբողջովին կախման մեջ դնելու նպա-
տակին 28 :
1856 թ. Ղրիմի պատերազմի ավարտից հետո հույն, հայ և հրեա
սեղանավորներն առհասարակ կորցրեցին իրենց անփոխարինելի գոր-
ծառութային նշանակությունը երկրի ֆինանսական համակարգում և
արքունիքում: Սկսվում էր նոր` եվրոպական երկրներից Օսմանյան
Թուրքիայի փոխառությունների դարաշրջանը, որով խորացավ կայս-
րության տնտեսական կախվածությունը եվրոպական տերություննե-
րից: Դրան զուգահեռ, ընթանում էր ոչ մահմեդական համայնքների
նկատմամբ, (և դարձյալ եվրոպական հարկադրանքով) ոչ մահմեդա-
կան համայնքների վարչությունների վերակառուցման գործընթացը:
1856 թ. մարտի 30-ի Փարիզի հաշտության պայմանագրով 29 Օս-
Հարությունյան Գ., Արևմտահայության կացությունը և Հայկական հարցի
միջազգայնացումը (1850 1870-ական թթ.), Երևան, 2009, էջ 49:
27 Տե՛ս Фадеева И., Официальные доктрины в идеологии и политике Османской
империи (Османизм-панисламизм). XIX-начало XX в., Москва, 1985, с. 62.
28 Չատինյան Գ., Հայ հասարակական միտքը Օսմանյան բարենորգչական
շարժման մասին (1839-1876), Երևան, 2015, էջ 36, (թեկն. ատեն.): Բարեփո-
խումների արդյունքում վերակազմավորվեց կայսրության գավառական վարչա-
կազմը, նախ կենտրոնացնելով այն և, ապա, կառավարման համակարգ բերելով
վարձու պաշտոնյաների, որոնք փոխարնեցին փաշաներին և պատասխանա-
տու էին կենտրոնական իշխանություններին: Տե՛ս Bernard L., The emergence of
modern Turkey, London, Oxford, New York, 1969, p. 107.
29 1856 թ. մարտի 30-ին Փարիզում կնքված պայմանագրի 9-րդ հոդվածը ճանա-
չում էր Օսմանյան Թուրքիայի տիրապետության տակ գտնվող քրիստոնյաների
26
268