MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 265
էին պատրիարքարանը և պատրիարքների միջոցով իրենց ազդեցու-
թյունը տարածում ողջ արևմտահայության վրա: Իսկ ժողովուրդը ամի-
րաների հլու կամակատարն էր և խոնարհվում էր նրանց անձնական
հեղինակության և տնտեսական ուժի առաջ. «Ամիրաներն ինքնակոչ կը
գային իշխանական մականն առնուլ, ոչ զի արժանի էին նմա, այլ զի
պատիւ ունէին ևւ դրամ: Նոքա կը գործէին ինչ որ ուզէին... իսկ պատ-
րիարքն կամ առաջնորդներն ամիրայի գործիքն էին շատ անգամ» 14 :
Թանզիմաթն ամենից առաջ թուլացնում էր հայոց պատրիարքի,
ասել է՝ ամիրայական դասակարգի պատժողական իշխանությունը, որ
մի տեսակ ահաբեկման դրության մեջ էր պահում հասարակ ժո-
ղովրդին: Պատրիարքն այլևս իրավունք չուներ իր կամեցած մարդուն
բռնությամբ տանել պատրիարքարան, առանց դատի խոշտանգել և
ապա աքսորել: Այս բռնակալական կարգի վերացումն արդեն և ինքն-
ըստինքյան մի խթան էր հանդիսանում, որ մշտապես խոշտանգվող
ժողովուրդը իրեն զգա մարդկային տարրական իրավունքի տեր. մի
տրամադրություն, որ նեցուկ էր գտնում թանզիմաթի բացորոշ ազատա-
կան խոստումների մեջ և սկսում պայքար իր վրա բռնացած ամի-
րայության դեմ 15 :
Թանզիմաթով որոշված բարենորոգություններից մասնավորա-
պես երկուսը՝ օրենքի առաջ հավասարությունը և տուրքերի արդար
բաշխումը, ամենամեծ ազդեցությունն ունեցան պատրիարքների գլխա-
վորած վարչության վրա 16 :
Այս պարագայում Կ. Պոլսի ամենաբազմամարդ խավը՝ էսնաֆու-
թյունը 17 , մարտահրավեր է նետում ամիրայությանն ու պատրիարքին:
Ասատուր Հ., Սահմանադրութիւն և հայ ժողովուրդն, Կ. Պոլիս, 1878, էջ 47:
Լեո, նշվ. աշխ., էջ 517-518:
16 Տե՛ս Борян Б., Армения, международная дипломатия и СССР, ч. 1, Моссква-
Ленинград, 1928, с. 185.
17 Էսնաֆություններն առհասարակ կորպորատիվ միություններն էին Օսման-
յան Թուրքիայում, և արհեստավորները կազմում էին դրանց բաղկացուցիչ
մասը: Հայ արհեստավորական միավորված կազմակերպությունների թիվը Կ.
Պոլսում XIX դարի սկզբին հասնում էր 65-ի, իսկ դարակեսին ավելի քան 100-ի:
Հայտնի էին սառաֆների սեղանավորների (սառաֆ), ոսկերիչների (գույումճի),
ժամագործների (սահատջի), հացագործների (էքմեքջի), բաղնիսպանների (հա-
մամջի), վարսավիրների (բերբեր) և այլ արհեստով զբաղվողների միություն-
ները: Տե՛ս Հայ գաղթաշխարհի պատմություն, /Միջնադարից մինչև 1920/, հ. 2,
Երևան, 2003, էջ 115:
14
15
265