MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 264
ցից էր կախված սադրազամների (մեծ վեզիր) և փաշաների բախտը 11 :
Այս առիթով Հ. Մրմըրյանը նկատում է. «Ասոնց ջոջերէն ամէնակա-
րևւոր խումբ մը՝ համախոհութեամբ իրարու հետ և համահաճութեամբ
պետութեան՝ հիմնած էր այն հսկայ ընկերութիւնը սեղանաւորական, որ
բաժնուելով երկու ճիւղի՝ կը տնտեսէր ու կը հաւաքէր իր գործակա-
տարներուն և հարիւրորդաւոր հաւաքողներուն ձեռքով՝ Անատօլուի
հարկերը և երկրորդը՝ նոյնպէս իր գործակատարներուն և հաւաքող-
ներուն ձեռքով Րումէլիի հարկերը, այնպէս որ բովանդակ Տէրութեան
հարկերն և տուրքերը կը ժողովէին այդ ընկերութեան ձեռքով, որ շատ
անգամ ի հաշիւ Տէրութեան կանխավճարներ ընելով այդ հարկերուն
փոխարէն՝ կը դիւրացնէր անոր պիւտճէին առ ձեռն հաւասարակշռու-
թիւնը, և ինք ալ կը շահէր լիով՝ ցորչափ գիտնար իր հաշիւը, և տնտե-
սէր լաւ պաշտօնէութեան մը ձեռքով իր ընդարձակ գործերը» 12 : Սակայն
ուժի և ազդեցության այս գագաթնակետից էլ ամիրայական դասա-
կարգը սկսում է ցած գլորվել:
Ամիրայության հիմքերը խարխլող թշնամի էր հանդիսանում
թանզիմաթը, որ «որքան էլ հիմնականում տառ մնացած մի նորություն
լիներ, բայց և այնպես, որոշ փոփոխություններ մտցնում էր օսմանյան
վարչական և հարկահանման սկզբունքների մեջ: Եվ որքան հետզհետե
զարգանում էին այդ սկզբունքային փոփոխությունները, այնքան ամի-
րայությունը կորցնում էր իր իշխանական ուժի այն հեղինակությունը,
որ ուներ հայ համայնքի մեջ 13 :
Ամիրաները զորեղ ազդեցություն ունեին հայոց պատրիարքների
վրա: Իրենց ձեռքում ունենալով բավական լուրջ քաղաքական և տնտե-
սական լծակներ՝ նրանք Կ. Պոլսի Հայոց պատրիարքի գահին էին
նստեցնում իրենց հաճո հոգևորականներին: Կ. Պոլսի պատրիարքի
միջոցով հայ ամիրայական դասն այդպիսով իրագործում էր իր քաղա-
քականությունը` հիմնականում ինչպես ազգի, այնպես էլ թուրքական
կառավարության առջև պատրիարքին ներկայացնելով որպես այդ քա-
ղաքականության պաշտոնական կրողի: Ամիրաները ֆինանսավորում
Հովհաննիսյան Ա., Նալբանդյանը և նրա ժամանակը, հ. 1, Երևան, 1955, էջ
348:
12 Մրմըրեան Յ. Գ., Մասնական պատմութիւն հայ մեծատուններու, 1400-1900,
Կ. Պոլիս, 1909, էջ 130:
13 Լեո, Երկերի ժողովածու, Հայոց պատմություն, հ. 4, գիրք Ա, Երևան, 1984, էջ
517:
11
264