MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 262

զանազան փաշաների, թուրքական դեսպաններին, հաճախ անգամ սուլթանին 5 ՝ այս բնագավառում ամենայն հաջողությամբ մրցակցելով հրեա սեղանավորների հետ: Մյուս կողմից, ճանաչված լինելով որպես առանձին դաս և մտնե- լով սեղանավոր-ամիրաների կորպորատիվ կազմակերպության մեջ՝ ամիրաների մի մասը, թեկուզ և սահմանափակ թվով, օգտվում էր ժա- ռանգական պաշտոնակալության իրավունքից (հավանաբար, այստեղ գործել է նախադեպի նորմը, որն այնքան հարգի էր օսմանյան ավան- դական հասարակության մեջ) 6 : Դրա ուժով Պալյան ամիրաները զբա- ղեցնում էին արքունի ճարտարապետների պաշտոնը, Տյուզյանները՝ ոսկերչապետների և փողերանոցի (դրամահատարան) գլխավորի, Տատյանները` վառոդապետի և զինագործարանների տնօրենի պաշ- տոնը և այլն: XIX դարի 30-50-ական թթ. Օսմանյան կայսրության տնտեսական ու քաղաքական խոր ճգնաժամի պայմաններում ձևավորվեց օսմանյան բարենորոգչական գաղափարախոսությունը: Օսմանյան Թուրքիայում եվրոպական տերությունների ծավալվող շահամետ քաղաքականու- թյունը, բնակչության շահագործումը և ոչ մահմեդական ժողովուրդների ազգային ու կրոնական ճնշումների սաստկացումն այն գործոններն էին, որոնք անհրաժեշտ էին դարձնում բարենորոգումները: Թանզիմաթի 7 դարագլուխը Օսմանյան կայսրությունում սկսվեց 1839 թ. նոյեմբերի 3-ին, երբ Կ. Պոլսի սուլթանական Գյուլհանե պալա- տում Մուստաֆա Ռեշիդ փաշան (1800-1858) կարդաց Գյուլհանեի հաթթը շերիֆը 8 (Վարդաստանի հրովարտակ): Թանզիմաթի երկրորդ Տե՛ս Ստեփանյան Գ., Ուրվագիծ արևմտահայ թատրոնի պատմության, հ. Ա, Երևան, 1962, էջ 22: 6 Խառատյան Ա., Ամիրաների դասը Կոստանդնուպոլսի հայ համայնքում (XVIII դ. II կես-1860- ական թվականներ), «Պատմաբանասիրական հանդես», 2013, թիվ 3, էջ 1: 7 Թանզիմաթը (արաբերեն թանզիմ բառի հոգնակի ձևն է, որ նշանակում է կարգադրել, բարեփոխել): Թանզիմաթը ժամանակագրորեն ընդգրկում է երկու փուլ՝ 1839-1856 և 1856-1876 թթ., երբ հռչակվեց օսմանյան առաջին սահմանա- դրությունը: Տե՛ս Шабанов Ф., Государственный строй и правовая система Турции в период танзимата, Баку, 1967, с. 18. 8 Տե՛ս Փափազյան Ա., Թուրքական վավերագրական նյութեր Օսմանյան կայս- րության ոչ մահմեդական ժողովուրդների մասին (1839-1915 թթ.), Երևան, 2002, էջ 22-27: 5 262