MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 20

հատկապես կառուցապատման եղանակով մոտ են միքենյան և խե- թական աշխարհի համապատասխան օրինակներին 4 : 1. Պաշտպանական համակարգերի ուսումնասիրության առաջին փուլն սկսում է 19-րդ դարի վերջերից և կապվում Ատրպետի, Թ. Թո- րամանյանի, Ն. Մառի կողմից ուսումնասիրված Շիրակի և Արագածի, իսկ Ա. Իվանովսկու 5 կողմից Գավառի (նախկինում Նոր Բայազետ) պաշտպանական համակարգերի հետ: Նրանք, մասնավորապես Ն. Մառը մանրամասն ուսումնասիրեցին հիշյալ տարածքների պաշտպա- նական համակարգերը, ընդ որում, կատարելով կարևոր մի դիտար- կում, այն է, որ դամբարանները տեղակայված են հենց ամրոց-բնա- կավայրերի մոտ: 1884-1885 թթ. Ատրպետն իր ուսումնասիրությունների մեջ փորձում է տեսականորեն տալ «կիկլոպյան» ամրոցների կառուց- ման ժամանակաշրջանը 6 , իսկ Թ. Թորամանյանը, ավելին, առաջին ան- գամ փորձեց Արագածի «կիկլոպյան» ամրոցների օրինակով տիպաբա- լիթյան կառուցումները, որոնք այնքան բնորոշ են նեոլիթի դարաշրջանին, Հայաստանում ամենուրեք առատ են դոլմենների, մենհիրների, կրոմլեխների և կիկլոպյան պարիսպների ձևերով: … Արաքս գետը թափվող Արփայի ակունք- ների վրա ընկած Դայլակլա գյուղի մոտ հայտնաբերված պարիսպը պատկա- նում է, ըստ երևույթին, նեոլիթյան տիպի հուշարձաններին: … Շրջակայքում կան շատ հողակույտեր, որոնցից մի քանիսը պեղված են, բայց երկու մետր խո- րության վրա գտնված է միայն մոխիր»: Տես` Ադոնց Ն., Հայատանի պատ- մություն, Ե., 1972, էջ 11-12: Ատրպետը և Լեոն այն վերագրում են ուրարտական ժամանակաշրջանին՝ հմմտ. «Ուրադական շրջանի (Թ.Ը. դար Ք.ծ. առաջ) այն արիւնահեղ մրցման դարում, ուր Ասորեստանի թագաւրներն ահաւր բանակ- ներով յարձակւում և հարիւրաւր բերդեր և բերդաքաղաքներ էին աւերում Նայիրի և Ուրարդուի երկրներում, մեր տանուտէր-իշխաններն իրենց ժո- ղովրդով պարտաւրուած էին աչկատարեան բերդեր ունենալ, նրանց ամրացնել մեծ նախանձախնդրությամբ» (Ատրպետ 1914, նշվ աշխ, էջ 184-185); «Քարա- կոփության արհեստին այսքան կատարելությամբ տիրացած ուրարտացիների համար դժվար չպիտի լինի կառուցանել այնպիսի շինություններ, որոնք հայտ- նի են Կիկլոպյան անունով» (Լէո, Երկերի ժողովածու, հ. 1 Ե., 1966, էջ 236): 4 Հմմտ.` ВИА 1944, Aрхитектура егейского мира, Микены, с. 166-167; ВИА 1944, Aрхитектура горных стран Пердней Азии, хеттская и сиро-хеттская архитектура, с. 115-120. 5 Ивановскiй А., По Закавказью, Археологическiя наблюденiя изслҍдованiя 1893, 1894 и 1896 гг., Матерiалы по археологiи Кавказа, Выпускь 6, М., 1911. 6 Ատրպետ 1914, նշվ. Աշխ., էջ 184-185: 20