MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 20

հատկապես կառուցապատման եղանակով մոտ են միքենյան և խե-
թական աշխարհի համապատասխան օրինակներին 4 :
1. Պաշտպանական համակարգերի ուսումնասիրության առաջին
փուլն սկսում է 19-րդ դարի վերջերից և կապվում Ատրպետի, Թ. Թո-
րամանյանի, Ն. Մառի կողմից ուսումնասիրված Շիրակի և Արագածի,
իսկ Ա. Իվանովսկու 5 կողմից Գավառի (նախկինում Նոր Բայազետ)
պաշտպանական համակարգերի հետ: Նրանք, մասնավորապես Ն.
Մառը մանրամասն ուսումնասիրեցին հիշյալ տարածքների պաշտպա-
նական համակարգերը, ընդ որում, կատարելով կարևոր մի դիտար-
կում, այն է, որ դամբարանները տեղակայված են հենց ամրոց-բնա-
կավայրերի մոտ: 1884-1885 թթ. Ատրպետն իր ուսումնասիրությունների
մեջ փորձում է տեսականորեն տալ «կիկլոպյան» ամրոցների կառուց-
ման ժամանակաշրջանը 6 , իսկ Թ. Թորամանյանը, ավելին, առաջին ան-
գամ փորձեց Արագածի «կիկլոպյան» ամրոցների օրինակով տիպաբա-
լիթյան կառուցումները, որոնք այնքան բնորոշ են նեոլիթի դարաշրջանին,
Հայաստանում ամենուրեք առատ են դոլմենների, մենհիրների, կրոմլեխների և
կիկլոպյան պարիսպների ձևերով: … Արաքս գետը թափվող Արփայի ակունք-
ների վրա ընկած Դայլակլա գյուղի մոտ հայտնաբերված պարիսպը պատկա-
նում է, ըստ երևույթին, նեոլիթյան տիպի հուշարձաններին: … Շրջակայքում
կան շատ հողակույտեր, որոնցից մի քանիսը պեղված են, բայց երկու մետր խո-
րության վրա գտնված է միայն մոխիր»: Տես` Ադոնց Ն., Հայատանի պատ-
մություն, Ե., 1972, էջ 11-12: Ատրպետը և Լեոն այն վերագրում են ուրարտական
ժամանակաշրջանին՝ հմմտ. «Ուրադական շրջանի (Թ.Ը. դար Ք.ծ. առաջ) այն
արիւնահեղ մրցման դարում, ուր Ասորեստանի թագաւրներն ահաւր բանակ-
ներով յարձակւում և հարիւրաւր բերդեր և բերդաքաղաքներ էին աւերում
Նայիրի և Ուրարդուի երկրներում, մեր տանուտէր-իշխաններն իրենց ժո-
ղովրդով պարտաւրուած էին աչկատարեան բերդեր ունենալ, նրանց ամրացնել
մեծ նախանձախնդրությամբ» (Ատրպետ 1914, նշվ աշխ, էջ 184-185); «Քարա-
կոփության արհեստին այսքան կատարելությամբ տիրացած ուրարտացիների
համար դժվար չպիտի լինի կառուցանել այնպիսի շինություններ, որոնք հայտ-
նի են Կիկլոպյան անունով» (Լէո, Երկերի ժողովածու, հ. 1 Ե., 1966, էջ 236):
4 Հմմտ.` ВИА 1944, Aрхитектура егейского мира, Микены, с. 166-167; ВИА 1944,
Aрхитектура горных стран Пердней Азии, хеттская и сиро-хеттская архитектура,
с. 115-120.
5 Ивановскiй А., По Закавказью, Археологическiя наблюденiя изслҍдованiя 1893,
1894 и 1896 гг., Матерiалы по археологiи Кавказа, Выпускь 6, М., 1911.
6 Ատրպետ 1914, նշվ. Աշխ., էջ 184-185:
20