MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 19

ՀԵՆՐԻԿ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ
(ՀՀ ԳԱԱ ՀԱԻ)
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ «ԿԻԿԼՈՊՅԱՆ» ԱՄՐՈՑՆԵՐԻ ՀԵՏԱԶՈՏՈՒԹՅԱՆ
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՓՈՒԼԵՐԸ*
Հայաստանի հնագույն պաշտպանական համակարգերը (ամ-
րոցներ, ամրոց-բնակատեղիներ և դիտակետ-ամրոցներ) պատկանում
են համեմատաբար քիչ ուսումնասիրված հուշարձանների թվին: Մաս-
նագիտական գրականության մեջ այս ամրոցները հայտնի են «կիկ-
լոպյան ամրոցներ» 1 (19-20-րդ դդ. սահմանի հայ հեղինակների մոտ`
«աչկատարյան ամրոցներ») անունով 2 : Սրանք ամրացված բնակա-
տեղիներ են` կառուցված բարձր վայրերում (բլուր սարահարթ, հրվան-
դան), գետերի աղբյուրների մոտ` շրջապատված հսկայական պա-
րիսպներով և գտնվում են ծովի մակերևույթից մինչև 1800-2300մ բարձ-
րության վրա 3 : Հայաստանի «կիկլոպյան» ամրոցները ամրակայման և
* Օգտվելով առիթից` շնորհակալություն ենք հայտնում ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության
և ազգագրության ինստիտուտի Մարգահովիտի արշավախմբի ղեկավար Ա.
Գևորգյանին և Սոթքի/Նորաբակի արշավախմբի ղեկավար Ա. Բոբոխյանին
արշավախմբերի մեջ ընդգրկելու, նյութերը տրամադրելու և խորհուրդների
համար, իսկ քննարկումների համար Մ. Բադալյանին և Հ. Վանյանին:
1 Կիկլոպները, ըստ հունական դիցաբանության, միաչքանի հսկաներ էին,
որոնք սնվում էին մարդկային մսով և օժտված էին հզոր ուժով, բնակվում էին
քարանձավներում «Մուտքը փակում հսկա ժայռով, ինչպես կապարճն են
խցանում» տես` Հոմերոս, Ոդիսական երգ իններորդ, 145, Անտիկ, միջնադար-
յան և վերածննդի գրականություն, Ե., 1990: «Կիկլոպյան» տերմինը որպես ճար-
տարապետական եզրույթ առաջին անգամ օգտագործել է Հ. Շլիմանը միքենյան
քաղաքակրթության նմանատիպ շինությունները բնորոշելիս: «Կիկլոպյան»
քարե շարվածքներով ամրոցներ կան Հարավային Ֆրանսիայում, Պիրենեյան
թերակղզում, Սարդինիայում, Բալկանյան թերակղզում, Մալթայում տես`
Всеобщая история архитектуры (այսուհետև ВИА), Архитектура первобытно-
общинного строя, том 1, М., 1944, ст. 26:
2 Ատրպետ, Շիրակի աչկատարեան ամրոցներ, Ազգագրական հանդես № 2,
1914, Թ., էջ 165-188:
3 Հայաստանի «կիկլոպյան» ամրոցների կառուցողների և ժամանակագրության
հարցի շուրջ հայ դասական գիտնականների մոտ առկա են տարբեր տե-
սակետներ` կապված ժամանակի գիտության տվյալների հետ, օրինակ՝ Ն.
Ադոնցը այդ շինությունները կապում է նորքարեդարի հետ հմմտ.` «Մեգա-
19