MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 149
Խորհրդային Ադրբեջանում ընթացող ձուլման գործընթացների
վերաբերյալ անուղղակիորեն նշել է խորհրդային քրդագետ Արիս-
տովան: 20-րդ դարի երկրորդ կեսին նա նշում էր, որ Հայաստանի
տարածքում բնակվող քրդերը ավելի լավ էին պահպանել իրենց
տոհմացեղային բաժանումը և էթնիկ նկարագիրը, քան Ադրբեջանի
քրդերը 37 : Մեր կարծիքով, սա նախևառաջ պայմանավորված էր
Հայաստանի քրդերի դեպքում հոծ քրիստոնյա հայ բնակչությամբ
շրջապատված լինելու հանգամանքով: Հայերի և քրդերի միջև սոցիալ-
մշակութային, կրոնական տարբերություններն ավելի ցայտուն և շատ
էին, քան թե ադրբեջանցիների (թյուրքախոս մահմեդականներ) և
քրդերի: Հետևաբար բնական և արհեստական գործընթացներով պայ-
մանավորված ինքնության և տոհմացեղային համակարգի տարրա-
լուծումը ընթանում էր հենց Ադրբեջանում: Սակայն պակաս կարևոր չէ
նաև հանգամանքը, որ Խորհրդային Հայաստանում քրդական ինք-
նությունը չէր ենթարկվում այնպիսի բռնաճնշումների, ինչպես Ադր-
բեջանում: Զորօրինակ, 1930-50-ական թվականներին քրդերենով տպա-
գրված գրքերի և թերթերի 90 տոկոսը բաժին էր ընկնում հենց Հայաս-
տանին, Երևանում գործում էր նաև քրդական թատրոն: Նույն այդ
ժամանակամիջոցում Ադրբեջանում քրդերենով տպագրվել էին եզակի
նմուշներ, ավելին, այդ երկրում քրդերի և քրդերենի գոյությունը հաճախ
նույնիսկ հերքվում էր 38 : Ադրբեջանում դիտավորյալ քրդական դպրոց-
ներ չէին բացվում: Քրդական սակավաթիվ դպրոցներ գոյություն են
ունեցել միայն 1931-1938 թթ. ընացքում 39 : Խորհրդային շրջանից սկսած
քուրդ երեխաները ուսում էին ստանում ադրբեջանական դպրոցներում,
դառնում ադրբեջաներենի կրողներ: Այդ պատճառով ներկայումս
քրդերենին տիրապետողներ Ադրբեջանում շատ քիչ կան 40 :
Սակայն քրդերի մի մասը սկսեց վերագտնել իր ինքնությունը
1980-ական թվականների վերջին՝ գորբաչովյան «հրապարակայնու-
թյան» շրջանում: Դրան նպաստեց նաև Արցախյան շարժումը: 1988 թ.
շուրջ 1000 քրդեր ուղարկեցին իրենց անձնագրերը Մոսկվա և պահան-
Аристова Т., Курды Закавказья, Москва, 1966, с. 46.
Müller D., նշվ. աշխ., 64-65, Григорян В., նշվ. աշխ., с. 25.
39 Бабаян Д., նշվ. աշխ., с. 127.
40 Мусабеков Р., Становление независимого азербайджанского государства и
этнические меньшинства, Азербайджан и Россия: общества и государства, Вып. 4,
Москва, 2001; http://old.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_012.htm
37
38
149