MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 119
են հայ ժողովրդի նախնական հավատալիքներից մեկի՝ ջրի, որպես
տոտեմական նախնու պաշտամունքի դրսևորումներ։
Ջրի պաշտամունքի հետքերը դրսևորվում են նաև էպոսի մյուս
հերոսների՝ Ձենով Հովանի և Ցռան Վերգոյի կերպարներում։ Հայտնի է,
որ Ձենով Հովանին, նաև Քեռի Թորոսին համարում են ամպրոպի
աստված, նրա անվան մեջ ակնհայտորեն արտահայտվում է կապը
որոտի և անձրևի հետ։ Հ. Օրբելին երկնային ջրերի առաքողի կերպարի
արտացոլում է տեսնում Ցռան Վերգոյի մականվան մեջ, ըստ որի՝
«ցռան» հայերենում նշանակում է ջրաղացի փողրակ, որը ջուր է մղում
ջրաղացի անվացրանքի վրա, հետևաբար մականվան մեջ կարող է
թաքնված լինել ջրի ժայթքման հասկացությունը 30 ։
Էպոսի իր գրած տարբերակի առնչությամբ Գ. Սրվանձտյանցը
հակիրճ ակնարկներով անդրադառնում է գրեթե բոլոր այն էական
խնդիրներին՝ վիպասանների և վեպի տիպը, լեզուն, պատմական հիմքն
ու հիշատակները, աշխարհագրական տեղավայրերը, գործող անձինք
ու անունները, հիմնական բովանդակությունը, գեղջկական ազգային
կենցաղի ու սովորույթների արտացոլումը, գեղարվեստական պատկե-
րավորումը և այլն, որոնք հետագայում դարձան վեպը հետազոտող
մասնագետների հիմնահարցերը։ Դրանցից մեկն էլ Մհերի մասին
առասպելն է։ Առասպելն ինքնին շատ է արժեքավոր ու տիեզերա-
գիտական, նույնքան արժեքավոր է Սրվանձտյանցի խորամիտ կռա-
հումը այն մասին, որ Մհերն, ըստ առասպելի, հանդես է գալիս իբրև
տիեզերքի բախտը տնօրինող աստվածություն։ Մհերի կերպարի մեջ նա
զգում է ու տեսնում է Միհր կամ Միթրա աստծու անվան ու գործա-
ռույթի արտացոլանքը։ Ավելին, Սրվանձտյանցը, ելնելով Մհերի դռան
հարավ նայող արևահայաց դիրքից, միանգամայն ճիշտ է կռահում այդ
հուշարձանի երբեմնի պաշտամունքատեղի լինելը 31 ։
Հայագիտության մեջ հետագայում հիմնավոր կերպով ապացուց-
վեց, որ իսկական վիպական Մեծ և Փոքր Մհերի կերպարներում ար-
տացոլվել են հին Միհր-Միթրա աստվածության անունն ու գործա-
ռույթները, իսկ Ի. Դյակոնովի կողմից 1980-ական թթ. առաջ քաշվեց մի
ուշագրավ տեսակետ, ըստ որի՝ Վանի քարայրից միջնամասի «Մհերի
դուռ» անվանումը նույնական է ուրարտական արձանագրություն-
ներում հաճախակի հիշատակվող «Խալդիի դարբասներ» անվան հետ,
30
31
Սասունցի Դավիթ, 1961, էջ LII-LIV:
Սրվանձտյանց Գ., Երկեր, հ. 1, Երևան, 1978, էջ 84-86։
119