MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XIII MIDDLE EAST XIII | Page 116

տոտեմիզմի առասպելաբանական կերպարների համակարգը, ըստ որի
մարդկային տոհմը կամ ցեղն իր ընդհանուր արյունակցական մեր-
ձությունը և ծագումը կապում է կենդանիների, բույսերի, բնության
երևույթների և առարկաների հետ 21 : Տոտեմ նախնիները շատ հաճախ
իրական մարդիկ չեն, այլ հիմնականում սերում են կենդանիներից կամ
բույսերից, հազվադեպ՝ բնության երևույթներից կամ տարրերից՝ ծովից,
ջրից, որոտից, կայծակից և այլն 22 :
«Սասնա ծռեր» էպոսի տարբեր պատումներում քողարկված և
բացահայտ ձևով արտահայտված են ջրի՝ որպես տոտեմական նախնու
պաշտամունքի դրսևորումներ 23 : Էպոսն սկսվում է երկվորյակներ Սա-
նասարի և Բաղդասարի առասպելով. վերջիններիս նախամայրը տիե-
զերքի ջրային տարերքն անձնավորող մայր դիցուհին է՝ Ծովինար,
Ծովյալ կամ Ծովիան խաթունը՝ անունը բաղադրված հայերեն «ծով»
բառից։ Ծովինարը, ում անվան ստուգաբանությունը ցույց է տալիս նրա
կապը ծովի, ջրային տարերքի հետ 24 , ամուսնությունից առաջ, Համ-
բարձման տոնին, դուրս է գալիս զբասանքի աղջիկների և իր քեռմոր
հետ, հետո նրանք առանձնանում են աղջիկներից, երկար զբոսնելուց
հետո հասնում են աղի մի ծովի, այդ ժամանակ Ծովինարը ծարավում է
և աստծուց մի աղբյուր խնդրում. Աստծո կամքով ծովը բացվում է և մի
կանթաղբյուր է բխում 25 : Ծովինարն աղբյուրի ջրից հղիանում է: Սա
բավական ծանոթ պատկեր է, որն ամիջապես հիշեցնում է աշխարհի
ժողովուրդների առասպելաբանությունը, ըստ որի՝ հրաշագործ աղ-
բյուրներից ծնվում են երկվորյակ հերոսներ:
Հարությունյան Ս., Հին հայոց հավատալիքները, կրոնը, պաշտամունքն ու
դիցաբանությունը, Երևան, 2001, էջ 7:
22 Токарев С., Религия австралийцев, - Народы мира. Народы Австралии и Океа-
нии, Москва, 1956, с. 223-224.
23 Ծատուրյան Զ., Ջուրը որպես տոտեմ նախնի «Սասնա Ծռեր» էպոսում, Հայ
ժողովրդական մշակույթ, XIV, Երևան, 2007, էջ 101:
24 Ըստ Մ. Աբեղյանի «ծովյան» բառը՝ չի կարելի այլ կերպ ստուգաբանել, քան
կազմված ծովարմատից և հաճախ գործածվող յան վերջածանցով, որը ցույց է
տալիս սերում, ծագում: Ծովինար անունը ածանցված է ծովյան բառից՝ ար
վերջածանցով (Մ. Աբեղյան, Հայ ժողովրդական հավատքը, Մ. Աբեղյան, Երկեր,
հ. Ե, Երևան, 1975, էջ 71): Իսկ Վ. Բդոյանի համոզմամբ՝ «մեր էպոսի Ծովինարը
նույնպես ջրային տարերքի աստվածուհի Նարից (Հուրի-փերիից) է ծագում» (Վ.
Բդոյան Երկրագործական մշակույթը Հայաստանում, Երևան, 1972, էջ 497):
25 Սասունցի Դավիթ, Հայ ժողովրդական էպոս, Երևան, 1961, էջ 25:
21
116