բարդությունը պատճառ դարձան , որ դիվանի գրականությունը , սկսած 15-րդ դարից , աստիճանաբար հեռանա ժողովրդական մշակույթից և հասկանալի դառնա միայն վերնախավին : Այդ պատճառով 15-րդ դարը նաև համարվում է օսմանյան գրականության անցումային շրջան 17 :
Թե ´ օսմանյան , և թե ´ պարսկական գրականության մեջ այս շրջանում առավելապես զարգանում էին չափածո ժանրերը ։ Դիվանի գրականության պոեմները նշանավորվում են ծայրահեղ նրբագեղությամբ , պերճաշուք բառապաշարով և գեղեցիկ հարմոնիայով : Բայց մյուս կողմից նրանք չափազանց արհեստական են , զգացմունքը հաճախ ծայրահեղացված է , մտքերը պարզ են , լեզուն աղավաղված է բազմաթիվ շքեղ արտահայտություններով : Հայտնի արևելագետ Ս . Լեյն- Փուլը նշում է , որ այս շրջանում գրված չափածո ստեղծագործությունների հիմնական թեման սերն էր ՝ իր հաճույքներով և տառապանքներով , ինչպես նաև գարնան հմայքների , սոխակի քաղցր երգի , ծաղիկների գեղեցկության և բնության այլ երևույթների նկարագրությունը , որն ուներ կրոնական միստիցիզմի ենթատեքստ 18 :
Միստիցիզմը ( սուֆիզմ ), մշտապես ուղեկցելով համաշխարհային կրոններին , հարմարվելով նրանց և տարափոխվելով , իսլամում , իբրև կրոնափիլիսոփայական աշխարհայացք , վերջնականապես ձևավորվել է 9-10-րդ դարերում 19 : Սուֆիզմն առանձնանում է գաղափարական բարդությամբ , քանի որ Արաբական Արևելքում ծայր առած այս ասկետիկ ուղղությունը , հակված լինելով դեպի օրթոդոքսալ իսլամը , ներառում է տարրեր այնպիսի փիլիսոփայական կատեգորիաներից , ինչպիսիք են նեոպլատոնիզմն ու գնոստիցիզմը 20 : Այնուամենայնիվ , չնայած գաղափարաբանական դրսևորման տարբեր ձևերին , միստիցիզմի հիմնական գաղափարը Աստծո հետ իռացիոնալ շփումն է` հոգու պայծառացման միջոցով : Միստիցիզմը Արևելքն ու Արևմուտքը , իսլամա-
17
Batislam H . D ., 15 . Yüzyıl divan şiirinde halk kültürü , 123-124 , http :// www . isam . org . tr / documents /_ dosyalar /_ pdfler / osmanli _ arastirmalari _ dergisi / os manl % C4 % B1 _ sy26 / 2005 _ 26 _ BATIISLAMHD . pdf
18
Lane-Poole S ., Turkey , London , 1908 , p . 302-303 .
19
Бертельс Е . Э ., Суфизм и суфийская литература , избранные труды , т . 3 , Москва 1965 , с . 39 , ինչպես նաև Брагинский И ., С ., Из истории таджикской и персидской литератур , Москва , 1972 , с . 432-433 ..
20
Из старой турецкой поэзии , составление И . Боролиной , с . 262 . 265