կյանքի զարգացման համար ։ Այնուհանդերձ համաշխարհային մշակույթի զարգացման համատեքստում օսմանյան գրականության վերելքի միտումների վերաբերյալ ուսումնասիրությունները վկայում են , որ սուլթանությունում գրականության զարգացումն ուներ հարաբերական բնույթ : Նկատի առնենք այն , որ Գիբբի կողմից առանձնացված ժամանակաշրջանը համընկնում է Եվրոպայում Վերածննդի դարաշրջանի հետ : Ենթադրվում է , որ համաշխարհային գիտության և արվեստի մեջ տեղի ունեցող գործընթացներն իրենց ազդեցությունը պիտի ունենային նաև օսմանյան մշակույթի վրա : Սակայն այս ոլորտում կատարված ուսումնասիրություններն այլ բան են փաստում : Ինչպես նշում է Գիբբը « Ռենեսանսը , որ փոփոխություններ մտցրեց Արևմուտքի գիտական և բարոյական կյանքում , չհասավ Իսլամի ափերին : Արևելքը և Արևմուտքը , որ մինչ այդ ընթանում էին նույն ուղով , բաժանվեցին : Արևմուտքն անցավ աջ կողմ , իսկ Արևելքը շարունակեց գնալ հին ճանապարհով » 6 : Այս տեսակետը կիսում են նաև ռուսաստանյան արևելագետները : Մասնավորապես հայտնի թուրքագետ Ա . Կրիմսկին այս հարցի վերաբերյալ ասել է . « Եվրոպական Վերածննդի գաղափարները ոչ մի ազդեցություն չեն ունեցել օսմանյան գրականագիտական մտքի վրա : Այդ պատճառով էլ օսմանյան գրականության ոսկե դար գոյություն չունի » 7 : Հիրավի արևմուտքից անկախ արևելյան , մասնավորապես օսմանյան գրականության զարգացման մասին են վկայում իր բնույթով ֆեոդալական կայսրության ներսում հասարակության տարբեր շերտերի զարգացման անհամաչափությունը , ժողովրդի ու վերնախավի միջև առաջ եկած խորը անջրպետը , որի հետևանքներն արտահայտվեցին նաև կայսրության գիտամշակութային կյանքում ։
16-րդ դարը թեև համարվում է կայսրության վերելքի շրջան , սակայն այն հանդիսանում է նաև այն ժամանակահատվածը , երբ ժողովրդի և օսմանյան վերնախավի միջև օտարացումն առավել խորացավ : Միայն լեզվի առումով նշենք , որ 16-րդ դարում օսմաներենն այնքան էր հեռացել իր թյուրքական հիմքից և ժողովրդախոսակցական լեզվից , որ հասարակ ժողովրդի համար ուղղակի անհասկանալի էր 8 :
6
Նույն տեղում :
7
Крымский А ., История Турции и ее литературы , Труды по востоковедению , издаваемые Лазаревским Институтом Восточных языков , выпуск 29 , № 1-й , т . 2 , Москва , 1910 , т . 2 , с . 39 .
8
Reşat F ., Tarih Edebiyatı Osmaniyye , Istanbul , « Zarafet matbaası », University of Toronto library , v . 1 , 1961 , s . 20 .
263