նպատակը ճշգրիտ հարկահավաքության կազմակերպումն էր ։ Սոֆիայի Կիրիլ և Մեթոդի ժողովրդական գրադարանի « Երևանի » ֆոնդում պահվող վավերագրերը վերաբերում են այդ ժամանակ օսմանյան իշխանությունների « Արարատյան երկրից » ստացվող եկամուտներին ։ Այդ վավերագրերից որոշները ուսումնասիրվել են Հակոբ Փափազյանի կողմից և կարևոր տեղեկություններ են հաղորդում մեզ հետաքրքրող թեմայի ուսումնասիրման համար 21 : Ըստ այդ փաստաթղթերի ՝ թուրքական իշխանությունները 1725 թ . առաջին հաշվառումն իրականացնում են Կրբուլախի , Կարպիի , Գառնիի , Շարուրի , Սուրմալուի , Դարաչիչագի և Դարալագյազի շրջաններում ։ Ըստ այդ հաշվառման ՝ այդ շրջաններում բաժանվել է 14317 ջիզյաի 22 թեթիկ 23 : Այսինքն Երևանի խանության ընդամենը մի քանի շրջաններում չափահաս հայերի թիվը կազմել է մոտ 14317 ։ Երևանի խանությունում ժողովրդագրական գործընթացների վրա զգալի ազդեցություն ունեցան նաև թուրք-պարսկական պատերազմները , որոնց արդյունքում 1735 թ . Երևանը կրկին անցավ պարսկական տիրապետության ներքո ։ Պատերազմի ավարտից հետո Նադիր շահի վարած ներքին քաղաքականությունը էականորեն ազդեց Անդրկովկասի , այդ թվում նաև Երևանի խանության ժողովրդագրական պատկերի վրա ։ Նադիրը բռնի ներգաղթ էր կազմակերպում , նպատակ ունենալով տերության տարբեր հատվածներում թուլացնել իր նկատմամբ անբարենպաստ տրամադրված ուժերին ։ Նրա հրամանով Թիֆլիսից Խորասան բռնագաղթեցվեց 6000 ընտանիք 24 , Մուղանում թագադրվելուց առաջ 300 հայ ընտանիք բռնագաղթեցվեց Երևանից 25 : Հետագայում կաթողիկոս Ղազար Ջահկեցին ակտիվ քայլեր ձեռնարկեց Օսմանյան կայսրության տարածքից Երևանի խանություն հայ բնակչության գաղթեցնելու ուղղությամբ ։ Դրա մասին է վկայում Նադիր շահի
21
Փափազյան Հ ., Սոֆիալի Կիրիլ և Մեթոդի ժողովրդական գրադարանի օսմանյան դիվանական վավերագրերը ։ Պատմաբանասիրական հանդես , 1984 , N 3 ։
22
Ջիզյաի հարկը գանձվում էր չափահաս քրիստոնյաներից ։
23
Փափազյան Հ , նշվ ․ աշխ ., էջ 200 ։
24
LockhartL , Nadir shah , a critical study based Mainly upon contemporary sources , London 1938 , p . 91 ․
25
Կարապետյան Մ ․, նշվ ․ աշխ , էջ 99 ։ 225