MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XI-XII Middle East | Page 157

նաև Խորհրդային Ադրբեջանի կոմկուսի առաջին քարտուղար Միր
Ջաֆար Բաղիրովին 4 :
Բրիտանական կառավարությունն իր հերթին մեծապես ան-
հանգստացած էր պատերազմի ընթացքում Իրանում ԽՍՀՄ դիրքերի
ամրապնդմամբ, քանի որ այն շարունակում էր Իրանը դիտարկել իբրև
իր «ազդեցության գոտի» և կարելի է ասել անհամբեր սպասում էր
պատերազմի ավարտից հետո Իրանի հյուսիսից խորհրդային զորքերի
դուրսբերմանը:
1945 թ. մայիսի 3-ին Իրանի վարչապետ նշանակվեց Իբրահիմ
Հաքիմին 5 , ով մայիսի 19-ին պաշտոնապես դիմեց Մեծ Բրիտանիայի,
ԱՄՆ և ԽՍՀՄ կառավարություններին Իրանից դաշնակիցների զոր-
քերի վաղաժամկետ դուրսբերման պահանջով` հիմնավորելով իր
պահանջը Գերմանիայի հետ պատերազմի ավարտով: Համաձայն 1942
թ. հունվարի 29-ի Մեծ Բրիտանիայի, Խորհրդային Միության և Իրանի
միջև կնքված եռակողմ համաձայնագրի` անգլո-խորհրդային զորքերը
պետք է դուրս բերվեին Իրանից բոլոր ռազմական գործողությունների
ավարտից հետո վեց ամսվա ընթացքում 6 :
Ստեղծված իրավիճակում բրիտանական կողմն անմիջապես
պաշտպանեց Իրանի կառավարության դիրքորոշումը և Մոսկվայում իր
դեսպան Արչիբալդ Քլարք Քերրի միջոցով նամակ ուղղեց ԽՍՀՄ
արտաքին գործերի ժողկոմատ` առաջարկելով Իրանից դուրս բերել
զորքերը վաղաժամկետ, սակայն խորհրդային կողմը չարձագանքեց
դեսպանի նամակին 7 : ԽՍՀՄ կողմից պատասխան չեղավ նաև ԱՄՆ-ի
դեսպան Էվերիլ Հարրիմանի նամակին, որում հաղորդվում էր, որ
ամերիկյան հրամանատարությունն ավարտել է իր առաքելությունը
4
ԽՍՀՄ կենտկոմի կողմից Մ. Բաղիրովին ուղարկված գաղտնի փաստա-
թղթերը` կապված Իրանի հյուսիսային շրջաններում անջատողական շար-
ժումների հրահրման, ինչպես նաև այդ տարածքներում «Ադրբեջանի դեմոկրա-
տական կուսակցություն» ստեղծելու վերաբերյալ տե՛ս New evidence on the Iran
crisis 1945-46, From the Baku archives, Cold war international history project
bulletin,
Issue
12/13,
www.wilsoncenter.org/sites/default/files/CW/HPBulletin12_13_p4_0.pdf
5 Shwadran B., The Middle East, oil and the Great Powers, New York, 1955, p. 69.
6 Եռակողմ համաձայնագրի ամբողջ տեքստը տե՛ս Hamzavi Abdol Hossein, Persia
and The Powers, London, 1946, p. 123.
7 Yegorova N., The Iran crisis of 1945-46: A view from the Russian archives,
www.wilsoncenter.org/sites/default/files/Working%20Paper%20%2315.pdf
157