MIDDLE EAST HISTORY POLITICS CULTURE XI-XII Middle East | Page 156
ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆ ՀԱՅԿ
(ԱԻ)
1945-1946 ԹԹ.
ԻՐԱՆԱԿԱՆ ՃԳՆԱԺԱՄԸ ԵՎ ՄԵԾ ԲՐԻՏԱՆԻԱՅԻ ԴԻՐՔՈՐՈՇՈՒՄԸ
Երկրորդ աշխարհամարտի ընթացքում Իրանի ողջ տարածքը
բռնազավթված մնաց դաշնակիցների` Մեծ Բրիտանիայի, ԱՄՆ-ի և
ԽՍՀՄ զինված ուժերի կողմից, որոնց միջև այդ ընթացքում պայքար
սկսվեց իրանական նավթի համար:
1943 թ. վերջին և 1944 թ. սկզբին անգլո-հոլանդական Ռոյալ դատչ
շելլ, ամերիկյան Սինքլեյր և Սթանդարթ օյլ ընկերություններն իրանա-
կան կառավարության հետ բանակցություններ սկսեցին Իրանի Բելու-
ջիսթան նահանգում նավթային կոնցեսիա ձեռք բերելու համար 1 : Տես-
նելով այդ քայլը, Խորհրդային Միությունն իր հերթին 1944 թ. սեպ-
տեմբերի 10-ին Թեհրան ուղարկեց կառավարական հանձնաժողով`
ԽՍՀՄ արտաքին գործերի կոմիսարի տեղակալ Սերգեյ Քավթարաձեի
գլխավորությամբ, ում հանձնարարված էր իրանական կառավարու-
թյան հետ բանակցություններ սկսել Իրանի հյուսիսային շրջաններում
նավթային կոնցեսիա ձեռք բերելու նպատակով 2 : Սակայն նավթի շուրջ
բանակցությունները մեծ դժգոհություն առաջ բերեցին իրանական
կառավարական շրջանակներում, և 1944 թ. դեկտեմբերի 2-ին մեջլիսի
պատգամավոր Մոհամմադ Մոսադեղի առաջարկությամբ մեջլիսն
օրենք ընդունեց, ըստ որի արգելվում էր նավթային կոնցեսիայի վերա-
բերյալ բանակցություններ վարել ցանկացած օտարերկրյա պետության
կամ ընկերության հետ` մինչև պատերազմի ավարտը 3 :
Այնուհետև Խորհրդային Միության ղեկավարությունը սկսեց
ակտիվ նախապատրաստություն տեսնել Իրանական Ադրբեջանում
(Ատրպատական) և Քրդստանում անջատողական շարժումներ իրա-
կանացնելու ուղղությամբ: Այդ մտահղացման իրականացումը հանձ-
նարարված էր Լավրենտի Բերիային, Վյաչեսլավ Մոլոտովին, ինչպես
1
Բայբուրդյան Վ., Իրանի պատմություն, Երևան, 2005, էջ 639:
،نفت موج ،لنگرودی راسخی احمد
3 لنگرودی راسخی احمد , նշվ. աշխ., էջ 108
156
2 ١٠٠.ص،١٣٨٦،تهران